محمدو بوهاری، رییس‌جمهور نیجریه، به شدت از غرب به خاطر روابطش با آفریقا انتقاد کرد. (عکس: Chatham House / Flickr / CC BY 2.0)
پیش‌زمینه انتقاد به قدرت‌های اروپایی که در حال حاضر در کشورهای متعدد آفریقایی به گوش می‌رسد، تصمیماتی است که در سال گذشته در کنفرانس اقلیمی گلاسکو COP26 گرفته شد. در آنجا به ویژه مسأله بر سر وعده‌های یک سلسله از کشورهای غنی صنعتی برای قطع تأمین مالی پروژه‌های استخراج نفت و گاز حداکثر تا سال ۲۰۲۳، البته فقط در خارج بود. در این بین کلیه کشورهای G7 در این تصمیم متفق‌القول هستند. این تصمیم باعث ایجاد نارضایتی در قاره آفریقا شد، زیرا نتیجه این خواهد بود که هیچ پروژه دیگری برای استخراج نفت و گاز در آفریقا مورد حمایت قرار نگیرد، با این‌که نفت و گاز، یک وسیله واقعی برای بهبود تأمین معاش شهروندان قاره است.
تا امروز بیش از ۶۰۰ میلیون نفر در کشورهای آفریقایی از دسترسی به الکتریسته محروم هستند. جهش مستقیم به سوی تأمین انرژی بادی و خورشیدی بسیار گران است و غیرواقعی به نظر می‌رسد، به ویژه آن‌که کشورهای صنعتی غنی از تأمین بودجه لازم خودداری می‌کنند. بودجه ۱۰۰ میلیارد دلاری سالانه وعده داده شده برای تأمین کشورهای درحال رشد با انرژی تجدیدپذیر تاکنون پرداخت نشده است. در آفریقا روزبه‌روز بیش‌تر از «استعمار سبز» غرب سخن می‌رود.
انتقادها دوباره شعله‌ور شد، زیرا قدرت‌های اروپایی از آغاز جنگ اوکرائین وعده خود در COP26 را زیر پا گذاردند، البته به نفع خود. برای آن‌ها تنها این مهم است که از زیر وابستگی به گاز روسیه فرار کنند. این اقدام لازم است تا بتوان تحریم‌های شدیدتری نسبت به روسیه اعمال داشت. مثلاً ایتالیا می‌خواهد گاز مایع از پروژه استخراجی در کنگو-برازاویل را که در حال ایجاد است، تهیه کند. فرانسه به نوبه خود شمال موزامبیک را در نظر گرفته، که کنسرن توتال یک سال پیش به خاطر شورش‌های محلی متوقف ساخته بود. اتحادیه اروپایی شورش در مناطق گازخیز را بهانه کرد تا یک مرکز تعلیمات نظامی در موزامبیک به راه اندازد. همین‌طور آلمان نیز در آفریقا، البته برای تأمین مصرف خود، به دنبال گاز است. صدراعظم آلمان اولاف شولتز در اواخر ماه مه در دیداری از سنگال اعلام کرد که برلین استخراج گاز در این کشور را مورد حمایت قرار خواهد داد. در گزارشی آمده بود در آن‌صورت سنگال «می‌تواند برای جایگزینی گاز روسیه، سهم خود را ادا کند.» در این بین کشورهای G7 تغییر مسیر خود را از تصمیمات COP26 تا تأمین مالی استخراج گاز در قاره آفریقا رسماً به تصویب رساندند.
علاوه برآن، آژانس بین‌المللی انرژی IEA نیز به این نارضایتی در آفریقا بیش‌تر دامن زد. این آژانس در سال گذشته اعلام کرد برای رسیدن به اهداف جهانی آب و هوا فوراً لازم است که هیچ نوع پروژه‌ای برای کسب انرژی از حاملین انرژی فسیلی حمایت نشود. در ماه ژوئن سال جاری این آژانس که زیر نفوذ شدید ایالات متحده آمریکا قرار دارد، ناگهان چرخش کرد و اکنون ادعا می‌کند آفریقا باید تولید گاز خود را با سرعت زیاد گسترش دهد تا حداکثر تا پایان دهه جاری بتواند ۳۰ میلیارد مترمکعب گاز به اروپا صادر نماید. این روند لازم است تا به وابستگی کشورهای اروپایی از گاز روسیه پایان داده شود. در عین‌حال، آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرد برای آن‌که بتوان طبق برنامه تا اواسط قرن جاری ز نظر آب و هوایی خنثی شد، در مدت زمانی نسبتاً کوتاه خروج از تولید گاز لازم خواهد شد. از این‌رو لازم است که استخراج مورد نظر در قاره آفریقا سریعاً تحقق یابد، در غیر این‌صورت معلوم نیست که آیا این پروژه به صرفه خواهد بود یا خیر.
در این بین در رابطه با استانداردهای دوگانه قدرت‌های اروپایی تعداد زیادی از سیاست‌مداران آفریقایی اعلام موضع کردند. رییس‌جمهور نیجریه محمدو بوهاری شکوه کرد: «ما به مشارکت‌های درازمدت نیاز داریم، نه ناسازگاری و تضاد.» گابریل اوبیانگ لیما، وزیر انرژی گینه استوایی گفت: «شما نمی‌توانید بیایید و بگویید، ما به گاز شما نیاز داریم. ما گاز شما را می‌خریم و به اروپا می‌بریم.» کارلوس لوپس، مدیرسابق کمیسیون اقتصادی سازمان ملل متحد برای آفریقا گفت: «آلت دست قرار دادن آفریقا برای تأمین کوتاه‌مدت گاز مورد نیاز، “آقابالاسری” و “دورویی” است. قابل قبول نیست که به آفریقایی‌ها بگوییم گزینه‌هایی را که در مقابل آن‌ها قرار دارد، مورد بررسی قرار ندهند و در عین‌حال به خاطر جنگ روسیه و اوکرائین تولید گاز برای اروپا را شتاب بخشیم.» علاوه براین منتقدین خاطرنشان می‌کنند که گاز طبیعی که مردم آفریقا برای بهبود وضعیت زندگی خود شدیداً به آن نیاز دارند، موجود نخواهد بود زیرا اکنون به اروپا صادر می‌شود.
در جست‌وجوی گاز مایع، کشورهای اروپایی کماکان گاز مورد استفاده کشورهای فقیر آسیای جنوبی را می‌خرند. دو هفته پیش وزیر نفت پاکستان، مصدق ملک اعلام کرد که کشورش قادر نیست گاز مایع مورد نیاز خود را در بازارهای جهانی خریداری کند، زیرا «تک‌تک ملکول‌های آن که در منطقه ما وجود داشت» به وسیلۀ کشورهایی اروپایی خریداری شد. مدتی است که به دلیل کمبود گاز مایع تأمین الکتریسته کاهش یافته و شرکت‌ها به طور متناوب تعطیل می‌شوند و به این صورت اکنون حتی یک چهارم کلیه نیروگاه‌ها از شبکه برق خارج گردیده اند، زیرا به اندازه کافی حامل انرژی در دسترس نیست.
از سوی دیگر، بنگلادش به دلیل افزایش سریع قیمت گاز طبیعی، از ابتدای ماه جاری تاکنون قادر به پرداخت هزینه خرید اضافی گاز مایع در بازار نبوده و نمی‌تواند این خرید را تا پایان ماه جاری انجام دهد. حداقل دو ماه جیره‌بندی برق، کاهش ساعات کاری و قطعی منظم برق نیز از نتایج آن است. بهبود اوضاع که عمدتاً ناشی از تحریم‌ها و سیاست‌های تحریمی قدرت‌های غربی است، در افق به چشم نمی‌خورد.