طی ۱۲ ماه گذشته مذاکرات مبسوطی بر سر مسأله به اصطلاح اتمی ایران در وین صورت گرفته است، پیشنویسهای بسیار پیچیدهای آماده شده است، موانع فراوانی به وضوح از سر راه برداشته شده است، و حالا در نهایت به نظر میرسد که بارقه امیدی از دور به چشم میخورد. اما، سازمانهای رسانهای در سراسر جهان روی یک نکته اتفاق نظر دارند: نتیجه نهایی مذاکرات بستگی به رفتار (آمریکا) در قبال بازیگر اصلی دارد – سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران. رسانهها به طور توجیهپذیری دولت بایدن را در وضعیت دشوار انتخاب میبینند و اینکه معلوم نیست چگونه قادر خواهد بود به حل این مشکل پیچیده به نحوی که رضایت دو کشور را برآورده سازد، دست بزند، رضایت همسایگان عَرَب ایران جای خود دارد.
از نگاه ایران پاسخ کاملاً روشن است. اگر دولت بایدن خواهان توافق است، باید سپاه پاسداران انقلاب را، که در سال ۲۰۱۸ از سوی رییسجمهور سابق آمریکا به لیست سازمانهای تروریستی خارجی افزوده شده است، از لیست مذبور حذف کند. دولت ایران سپاه را بخش جداییناپذیری از ارتش ملی خود میداند. و در واقع، آمریکا با تروریست خواندن ارتش ایران، ارتش خود را نیز در معرض همان اتهام قرار میدهد. و به راستی شواهد فراوانی برای اثبات این نظر وجود دارد. تنها کافیست نگاهی به اقدامات تروریستی ارتش «پایبند به اصول اخلاقی» ایالات متحده در یوگوسلاوی، سوریه، افغانستان، عراق و یمن بیاندازیم. به دنبال این اقدامات غیرقانونی ملتهای نامبرده نه تنها استقلال خود را از دست دادند -در موارد متعددی مکانیسمهای دولت ملیشان ویران و به معنای واقعی «تکه تکه» شده است.
به هر حال دولت کنونی (آمریکا)، هم در داخل و هم در خاورمیانه، با مقاومتهای فراوانی از جانب کسانی که مایل به حل مسأله سپاه نیستند، مواجه است، و این، کارِ «جو بایدن» را مشکلتر میکند. تعدادی از جمهوریخواهان در کنگره کوشیدند مانع حذف تحریمها علیه سپاه به عنوان بخشی از هر توافقی بر سر برنامه هستهای با تهران، بشوند.
«برایان ماست» و «اسکات پری» جمهوریخواه، پیشنویس لایحهای را به نام به اصطلاح «پیشگیری همدردی با تروریستها از جانب حامیان ترور» به کنگره ارایه دادند، که کاخ سفید را از برداشتن نام سپاه از لیست مزبور بدون تأیید کنگره منع میکند. در این پیش نویس آمده است که نامگذاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یک سازمان تروریستی «تنها با تصمیم مشترک کنگره ممکن است پس گرفته یا لغو شود.» هر چند دمکراتها اکثریت شکنندهای در مجلس نمایندگان دارند، مخالفت با توافق جدید برنامه هستهای ایران در هر دو مجلس وجود دارد، در نتیجه ممکن است که پیشنویس لایحه جدید به تصویب برسد.
همچنین هفته گذشته پیشنویس قانون دیگری با حمایت دو حزب به مجلس نمایندگان ارایه شد. این قانون دولت بایدن را ملزم میسازد که روشن کند تا چه حد تخفیف در تحریمها تواناییهای سپاه را افزایش خواهد داد. گرچه در قوانین سال ۲۰۱۵ هم کاخ سفید در باره هر توافق با ایران ملزم به گرفتن تأیید از کنگره بود. روزبهروز بیشتر روشن میشود که دولت (آمریکا) خود را ملزم به پیروی از این قانون نمیبیند. یادمان نرود که اوباما رییسجمهور سابق آمریکا از قدرت اجرایی خود برای تصویب اصل برجام در سال ۲۰۱۵ استفاده کرد، زیرا روشن بود که ممکن است کنگره سد راه آن شود.
جو بایدن در مورد وتو کردن خروج سپاه از لیست تروریستی زیر فشار فزایندهای قرار دارد، و این وی را در وضعیت دشواری قرار میدهد. او مایل است توافق هستهای با ایران را به انجام برساند تا در برابر متحدین اروپایی ضعیف جلوه نکند، به ویژه در این لحظه که غرب با مشکلات جدّی مواجه است. اما برداشتن تحریمها به معنای افزایش میزان نفت در بازار بینالمللی و لذا به معنای کاهش بهای انرژی است. بهای بالای کنونی انرژی خطر بحران اقتصادی، کسادی و سقوط شدید سطح زندگی به ویژه در «غرب مرفه» را افزایش میدهد.
اما اگر جو بایدن با ایران بر سر موضوع هستهای در هفتههای آتی به توافق برسد روابط واشینگتن با متحدین سنتی خود در منطقه، از جمله اسرائیل و کشورهای خلیج (فارس) صدمه خواهد دید. دیپلماتهای کشورهای خلیج (فارس) از حالا علناً اظهار میکنند که مناسبات با واشینگتن بدترین دروران خود را در ۷۰ سال گذشته تجربه میکند. در هفتههای گذشته مقامات امارات متحده عربی و عربستان سعودی بیپردهتر از معمول با دیپلماتهای غربی برخورد کرده، مخالفتها و نارضایتی خود را نسبت به سیاستهای آمریکا و متحدانش پنهان نمیکنند. بنا بر گزارش روزنامه انگلیسی گاردین یک دیپلمات غربی که نامش را فاش نکرد از قول یکی از همتایان سعودی گفت: که «این پایان راه برای ما و بایدن و شاید هم با ایالات متحده است.»
مقامات رسمی کشورهای خلیج (فارس) به ویژه عربستان سعودی از سیاستهای بایدن در قبال شورشیان حوثی در یمن عصبانی هستند. سیاستهایی نظیر: تصمیم او مبنی بر حذف نام حوثیها از لیست سازمانهای تروریستی، عدم پشتیبانی از عربستان سعودی در جنگ علیه حوثیها و رویگردانی از فروش جتهای جنگنده اف-۳۵ به امارات متحده عربی. آنها همچنین بیم دارند که دولت بایدن توافق هستهای با ایران را احیاء کند و با برداشتن تحریمها علیه ایران امنیت کشورهای حاشیه خلیج (فارس) در معرض خطر قرار گیرد و اقتدار ایران افزایش یابد. حایز اهمیت است که باوجود تقاضای مکرر مقامات رسمی ایالات متحده برای افزایش تولید نفت در بازار جهانی، ریاض و ابوظبی از میزان تولید مورد توافق با اوپک پلاس پیروی میکنند، و جو بایدن را مجبور میکنند که دست به اقدام بیسابقه زده اعلام کند که آمریکا برای کاهش بهای انرژی از منابع ذخیره استراتژیک خود استفاده میکند.
عوامل یاد شده بار بیشتری بر دوش مذاکرات پرچالش با ایران میافزاید. مذاکرات از میانه ماه مارس متوقف شدند و اکنون زمان مواجه شدن با حقیقت است، تهران و واشینگتن هر یگ دیگری را مقصر ناکامی پیشرفت مذاکرات میدانند. سعید خطیبزاده سحنگوی رسمی وزارت خارجه ایران اعلام کرد که مذاکره کنندگان ایران به وین بازنخواهند گشت تا به مذاکرات کشدار یکساله برای احیای برجام بپردازند، تا زمانی که واشینگتن مسایل حل نشدهاش را حل کند. وی افزود: «تا کنون ما پاسخی از واشینگتن دریافت نکرده ایم»، اگرچه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در گفتوگوی تلفنی با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد بیان کرد که به توافق «نزدیک» شده ایم.
اما، نِد پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، در یک اظهارنظر کاملاً خشکاندیشانه، تهران را به خاطر جلوگیری از رسیدن به نتیجه نهاطی سرزنش کرد. وی به روش معمول آمریکاییها، تأکید کرد که زمان دارد به پایان میرسد، و ایران دارد به برنامه هستهای خود ادامه میدهد و به لحظه «آستانه موفقیت» نزدیک میشود – یعنی نقطه قابلیت ساخت سلاح اتمی، که عملاً هر توافقی را بیثمر میکند. و هشدار داد که تا رسیدن به این نقطه فقط «هفتهها» باقی مانده است.
تحلیل دقیق اظهارات نِد پرایس نشان میدهد، از آنجا که آمریکاییها قادر به ارایه هیچ مقاومت مؤثری در برابر ایران نیستند، به تاکتیک معمول خود متوسل میشوند- زبان بازیهای پوپولیستی و تهمتهای بیپایه و اساس. میان همه (مذاکره کنندگان)، ایرانیان همیشه برتری خود را در گفتوگو ها نشان داده اند، حتی در مواقعی که در میدان نبرد متحمل ناکامی شدند، قادر بودند در مذاکره به اهداف خود دست یابند. در مورد آمریکاییها اما، وقتی نوبت به مذاکره میرسد، تنها کاری که میتوانند انجام دهند این است که چماق بزرگی را به اطراف تکان دهند و دیگران را تهدید کنند. رهبری ایالات متحده که همیشه از بقیه جهان متمدن جدا شده است، فاقد تجربه و مهارت لازم برای دستیابی به اهداف خود دور میز مذاکره است. سی سال گذشته شواهد فراوانی از این ناکامی ارایه کرده است، و جای شگفتی نیست که مردم و ملتها به الگوی جهان چند جانبهگرا بازگردند.
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده در دیدار از اسرائیل و مراکش که با تعدادی از سران عرب ملاقات کرد، نتوانست چیز بیشتری از صحبتهای تکراریاش بیان کند، و آن اینکه هرچه توافق هستهای با ایران به تأخیر بیافتد، ایران به هدف تولید اورانیوم کافی برای ساخت بمب هستهای نزدیکتر میشود. مقامات رسمی ایالات متحده، به طور خصوصی و دور از چشم مطبوعات، اظهار داشته اند که حذف نام (سپاه) از لیست سازمانهای تروریستی، تأثیری بر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نخواهد داشت، زیرا آنها ذیل یک لیست بلند بالای تحریمهایی هستند که با امضای توافقنامه لغو نخواهد شد. در تلاش برای اطمینان خاطر دادن به رهبران کشورهای خلیج (فارس)، رابرت مالی قول داده است که ایالات متحده تحریمها علیه سپاه پاسداران را حتی اگر از لیست تروریستی هم حذف شوند، دست نخورده باقی میگذارد.
در این بین به نظر میرسد که واشینگتن، با بیعملی محض، به اعمال فشار بر ایران ادامه میدهد. وزارت خزانهداری آمریکا اعلام کرد تحریمهای تازهای علیه تعدادی از سازمانها و شرکتهایی که در خرید و تهیه ابزارهایی مرتبط با برنامه موشکهای بالستیک ایران متهم میکنند، وضع خواهد کرد. به نظر میرسد دیپلماتهای کوتهبین آمریکا از واقعیت ۴۰ سال تحریم آمریکا (علیه ایران) بیخبرند و نمیدانند تأثیری بر اراده آنها نخواهد گذاشت و بدون کُرنش در برابر واشینگتن و اقمارش به راه خود ادامه خواهند داد.