«ترنس جیمز اونیل» فکر هم نمی‌کرد زمانی که نام «بریک» را در یک روزنامه بزرگ اقتصادی جهان مطرح می‌کند، روزی برسد که چند قدرت نوظهور جهانی مقابل هژمونی آمریکا در جهان بایستند و از آن طرف هم کشورهای کوچک و بزرگ دنیا علاقه‌مند باشند در سبد ۵ قدرت نوظهور جهان یعنی همان «بریکس» قرار بگیرند؛ گروهی که در حال رقم زدن نظم جدید جهانی است و می‌خواهد به رقیبی سرسخت و بزرگ در مقابل گروه‌هایی مانند «G7» بدل شود.
نشست سران اعضای گروه بریکس یا همان ۵ قدرت نوظهور اقتصادی جهان یعنی روسیه، چین، برزیل، هند و آفریقای جنوبی روز گذشته در ژوهانسبورگ برگزار شد و مهم‌ترین نکته‌ای که رهبران ۵ قدرت جدید جهان مطرح کردند، پایان هژمونی دلار به رهبری آمریکا در جهان بود؛ موضوعی که باعث نگرانی واشنگتن شده است و رهبری این مخالفت جهانی با آمریکا را پکن می‌داند. بیراه نیست که مصادف با این نشست و چند روز قبل از جلسه ژوهانسبورگ، آمریکا هم ۲ قدرت اقتصادی شرق آسیا یعنی کره‌جنوبی و ژاپن را به کمپ‌دیوید دعوت کرد تا جبهه جدیدی علیه پکن باز کند. یکی از مهم‌ترین اتفاقات بعد از جنگ روسیه و اوکراین، پدیدار شدن موضوعی نوین به نام «نظم جدید جهانی» است. بسیاری از کشورها تحریم‌های آمریکا علیه مسکو را نادیده گرفته‌اند و مبادلات تجاری و نظامی خود را به شکل‌های مختلف با مسکو ادامه می‌دهند. درست است روسیه بعد از تحریم‌های آمریکا متحمل ضررهای هنگفت چند صد میلیارد دلاری در اقتصاد شد اما قصد آمریکا برای فروپاشی اقتصاد روسیه و منزوی کردن این کشور به نتیجه نرسید. کار ضدیت با تحریم‌های آمریکا چنان بالا گرفت که کشورهای همپیمان واشنگتن هم این کشور را دور زدند و به تجارت با مسکو پرداختند. یکی از این کشورها امارات بود که بهشت تحریم‌شدگان روسیه شد. همه این نکات نشان می‌دهد نظم جدیدی مبتنی بر چندجانبه‌گرایی و جهان پساقطبی شکل گرفته است؛ جهانی که دیگر آمریکا کدخدای آن نیست و شبکه‌ای از کشورها و سازمان‌ها دارای قدرت خواهند شد که یکی از آنها بریکس است. این کشورها روی هم ۴۰ درصد جمعیت جهان را در خود جای می‌دهند و کنترل یک چهارم اقتصاد بین‌المللی را بر عهده دارند. این گروه غیر از مسائل ژئوپیلتیک، بر همکاری‌های اقتصادی و افزایش تجارت و توسعه چند‌جانبه متمرکز است. تصمیمات بریکس با اجماع آرا اتخاذ می‌شود و تمام کشورهای عضو آن در «گروه ۲۰» متشکل از اقتصاد‌های بزرگ جهان عضویت دارند. بنا بر اعلام آفریقای جنوبی که ریاست نشست ۲۰۲۳ را بر‌عهده دارد، تاکنون بیش از ۴۰ کشور از جمله ایران، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، آرژانتین، الجزایر، بولیوی، اندونزی، مصر، اتیوپی، کوبا، جمهوری دموکراتیک کنگو، کومور، گابن و قزاقستان علاقه خود را برای پیوستن به جمع کشورهای عضو بریکس ابراز کرده‌اند. این کشورها به بریکس به عنوان جایگزینی برای نهاد‌های بین‌المللی تحت سلطه قدرت‌های غربی می‌نگرند و امیدوارند با عضویت در آن بتوانند از مزایایی چون توسعه اقتصادی و افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری بهره ببرند. در پی همه‌گیری کرونا و اقدامات کشورهای غربی و ثروتمند در احتکار واکسن این بیماری، نارضایتی از نظم کنونی جهانی در کشورهای در حال توسعه تشدید شد.
همچنین عربستان سعودی، غول نفتی دیگر که در چارچوب کشورهای «دوست بریکس» در ماه ژوئن در نشست کیپ‌تاون شرکت کرد، با حمایت روسیه و برزیل برای پیوستن به این گروه همراه است. آرژانتین نیز ژوئیه ۲۰۲۲ اعلام کرد از حمایت چین برای عضویت در بریکس برخوردار است. اتیوپی که یکی از اقتصاد‌های آفریقایی با سریع‌ترین رشد است، ماه ژوئن درخواست خود مبنی بر عضویت در بریکس را اعلام کرد. سخنگوی وزارت خارجه این کشور همچنین از ادامه همکاری با کشورهای جهان در جهت حفاظت از منافعش سخن گفت. «لوئیس آرسه» رئیس‌جمهوری بولیوی هم از علاقه این کشور برای پیوستن به بریکس سخن گفت. دولت او ماه ژوئیه اعلام کرد می‌خواهد با رو آوردن به یوآن چین به عنوان ارز مورد استفاده در داد و ستد‌های بین‌المللی از وابستگی اقتصاد این کشور به دلار آمریکا بکاهد. این نگرش با هدف بریکس مبنی بر کاهش وابستگی اعضا به دلار آمریکا همسو است. الجزایر ماه ژوئیه اعلام کرد درخواست‌هایی را مبنی بر پیوستن به جمع کشورهای عضو بریکس، همچنین شراکت در بانک توسعه جدید موسوم به بانک بریکس، تسلیم کرده است. این کشور غنی از منابع نفت و گاز واقع در شمال آفریقا به دنبال تنوع بخشیدن به اقتصاد خود و همچنین تقویت شراکت با چین و دیگر کشورهاست.
به گفته مقام‌های آفریقای جنوبی، رئیس دوره‌ای بریکس، رهبران حدود ۵۰ کشور دنیا در اجلاس امسال شرکت می‌کنند، بیش از ۴۰ کشور برای عضویت اظهار علاقه کرده‌اند و بیش از ۲۰ کشور از جمله ایران درخواست عضویت داده‌اند. در این میان شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین با تاکید بر اهمیت همکاری کشورش با آفریقای جنوبی گفت: «لازم است همکاری استراتژیک را محکم‌تر کنیم و چندجانبه‌گرایی واقعی را به کار بگیریم و برای تقویت حضور و صدای کشورهای جنوب جهان تلاش کنیم». لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل هم گفت از ایجاد پول بریکس، پول مشترکی برای مبادلات تجاری کشورهای عضو حمایت می‌کند. وی همچنین گفت: «ما [کشورهای جنوب جهان] فقط می‌خواهیم خود را سازماندهی کنیم». رئیس‌جمهور برزیل در سخنانش در اجلاس گفت بریکس می‌خواهد سازوکار تصمیم‌گیری‌های سیاسی در دنیا «عادلانه‌تر» شود.
وی این موضوع را که کشورهای دیگر نمی‌توانند عضو دائمی شورای امنیت باشند زیر سوال برد: «چه کسی گفته کشورهایی که سال ۱۹۴۵ در آنجا قرار گرفتند باید همان جا بمانند. دنیا عوض شده، سیاست هم عوض شده است».
او به «بسته بودن» عضویت در گروه ۷ هم انتقاد کرد و آن را «باشگاهی برای ثروتمندان» خواند و گفت: «حتی وقتی برزیل ششمین اقتصاد بزرگ دنیا شد، ابتدا به عنوان میهمان و بعد به عنوان شرکت‌کننده دعوت شد، نه به عنوان عضو». لولا تاکید کرد بریکس باید به روی همه کشورها باز باشد اما باید قواعد و مقرراتی تدوین شود تا کشورهای مخالف بریکس نتوانند به آن بپیوندند. وی با حمایت از عضویت آرژانتین گفت: «کشوری داریم مثل آرژانتین که در حال حاضر نمی‌تواند دلار بخرد. آنها در شرایط سختی هستند، چون دلار ندارند. برای صادرات به برزیل آنها نباید به دلار نیاز داشته باشند. بگذارید پولی را بین خودمان ایجاد کنیم». وی گفت بانک‌های کشورهای عضو می‌توانند «تا آخر ماه» به توافقی برای مبادلات پولی در تجارت بین خود برسند، «مثلا بین چین و برزیل، بین برزیل و هند». لولا گفت هدف از ایجاد ارز تجاری بین برزیل و دیگر کشورها «نفی دلار» نیست: «دلار همچنان ارزش الان خود را خواهد داشت و این مهم است اما اگر ما پول برای خریدن دلار نداشته باشیم، نباید مجبور باشیم دلار بخریم. می‌توانیم با ارز خودمان معامله کنیم». «دلارزدایی» از جمله موضوعات دیگر مطرح در بریکس ۲۰۲۳ است. به عبارت دیگر، بریکس در حال بررسی انفصال از دلار به عنوان ارز معیار تجارت بین‌المللی است: «۷۰ درصد تجارت دنیا با دلار انجام می‌شود و کشورهای بریکس قصد دارند با ایجاد یک پول مشترک، نفوذ آمریکا بر تجارت جهانی را کاهش و نفوذ خود را افزایش دهند». علاوه بر این، بانک کشورهای بریکس (بانک توسعه نوین) برای کشورهایی مانند ایران و روسیه که با تحریم‌های بانکی گسترده آمریکا مواجهند، مزایای ویژه‌ای خواهد داشت. این بانک سامانه اعلام پرداختی برای کشورهای عضو دارد که بدیلی برای سامانه مالی ارتباطات بین‌بانکی جهانی سوئیفت به شمار می‌آید. در حال حاضر ایران و روسیه به خاطر تحریم‌ها از دسترسی به سوئیفت محرومند.
کشورهای عضو بریکس رکوردهای زیادی دارند:
– اولین (روسیه)، سومین (چین)، پنجمین (برزیل) و هفتمین (هند) کشورهای بزرگ دنیا
– پرجمعیت‌ترین‌ها (۲ کشور میلیارد نفری دنیا) یعنی چین و هند
– جز آفریقای جنوبی، ۴ کشور دیگر در بین ۷ کشور اول از نظر مساحت و ۱۰ کشور اول دنیا از نظر جمعیت و تولید ناخالص داخلی هستند.
– ۳ ارتش از ۵ ارتش بزرگ دنیا از نظر پرسنل در حال خدمت کشورهای بریکس در مجموع، ۴۰ درصد جمعیت، نزدیک به یک‌چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک‌سوم خاک دنیا را تشکیل می‌دهند. در میان این غول‌ها، آفریقای‌جنوبی شاید کوچک به نظر برسد اما تنها کشور آفریقایی بریکس، از نظر تولید ناخالص داخلی دومین اقتصاد بزرگ آفریقاست (یا با برآوردی دیگر سومین)، سومین ارتش بزرگ آفریقا را دارد، هر چند از نظر مساحت و جمعیت (حدود ۶۰ میلیون)، در این قاره ششم است. ژوهانسبورگ، بزرگ‌ترین و ثروتمندترین شهر آفریقای جنوبی، پایتخت اقتصادی آفریقا محسوب می‌شود. از سویی کشورهای بریکس از مهم‌ترین تولیدکنندگان کالا، خدمات و مواد خام در دنیا هستند و پیش‌بینی شده در آینده سهم خود را بیشتر کنند. به نوشته اکونومیست، کشورهای بریکس هنوز از نظر تولید ناخالص داخلی پشت سر کشورهای گروه ۷ هستند اما ۲ برابر اتحادیه اروپایی تولید دارند. یکی دیگر از اهداف بریکس انفصال از دلار به عنوان ارز معیار تجارت بین‌المللی است. به گفته روسیه، تشکیل صندوق «ذخیره ارزی بین‌المللی» بر اساس ارز کشورهای عضو در جریان است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه عنوان کرد: روسیه تصمیم گرفته است از مردمانی که برای فرهنگ، سنت‌ها، زبان و آینده خود می‌جنگند، حمایت کند. اقدامات ما در اوکراین فقط یک انگیزه دارد: پایان دادن به جنگی که غرب و اقمارش در اوکراین علیه مردم ساکن در دونباس آغاز کردند. اقدامات روسیه با انگیزه محافظت از مردم در برابر آزار و شکنجه است. پوتین تاکید کرد: هژمونی غیرقابل قبول است. تمایل غرب به حفظ هژمونی به بحران اوکراین منجر شده است که با کودتای ضد قانون اساسی شروع شد و کسانی که مخالف بودند تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند. تلاش برای جهان چندقطبی بر اساس قوانین بین‌المللی و اصول سازمان ملل ضروری است. وی در توضیح ریشه‌های بحران اوکراین، قدرت‌های غربی را به تسهیل «کودتای ضد قانون اساسی» در کی‌یف در سال ۲۰۱۴ متهم کرد و گفت: پس از به دست گرفتن قدرت، مقامات جدید اوکراین «جنگی را علیه کسانی که آنها را رد کردند» به راه انداختند. پوتین افزود: اعضای گروه کشورهای بریکس ایده استثناگرایی را رد می‌کنند. رهبر روسیه در یک سخنرانی از طریق لینک ویدئویی در نشست سران بریکس در آفریقای جنوبی گفت: ما با هرگونه هژمونی، مفهوم استثناگرایی که توسط برخی کشورها ترویج می‌شود و سیاست استعمار نو ناشی از این ادعا مخالف هستیم. پوتین گفت: گروه بریکس که شامل برزیل، چین، هند، روسیه و آفریقای جنوبی است، قاطعانه به «تشکیل یک نظم جهانی چند قطبی، واقعاً عادلانه و مبتنی بر قوانین بین‌المللی» اعتقاد دارد. وی با قدردانی از اعضای بریکس که به گفته او برای حل و فصل وضعیت «به روشی عادلانه از طریق راه‌های صلح‌آمیز» تلاش می‌کنند، گفت: بریکس نمونه موفق همکاری اقتصادی، ایجاد تجارت پول ملی و ایجاد تنوع است. نقش زنان در بلوک بریکس باید گسترش یابد؛ روسیه از پیشنهاد آفریقای جنوبی برای نشست وزیران در این زمینه حمایت می‌کند. وی تصریح کرد: کشورهای بریکس باید تسویه‌حساب‌ها با ارزهای ملی را گسترش دهند. رئیس‌جمهور روسیه همچنین پیشنهاد برگزاری نشست بعدی بریکس در کازان را مطرح کرد. رئیس‌جمهور روسیه گفت: اکتبر سال آینده روسیه ریاست نشست بریکس را بر عهده خواهد داشت. این نشست سال آینده در شهر کازان برگزار خواهد شد و ما قصد داریم حدود ۲۰۰ رویداد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در چندین شهر روسیه برگزار کنیم. تاریخ‌های دقیق‌تر از طریق کانال‌های دیپلماتیک اطلاع‌رسانی خواهد شد. وی همچنین از کشورهای بریکس دعوت کرد در انجمن فرهنگی بین‌المللی که قرار است ۱۶ تا ۱۸ نوامبر (۲۵ تا ۲۷ آبان) در سن‌پترزبورگ برگزار شود، شرکت کنند. به گفته پوتین، این رویداد می‌تواند به بستری برای گفت‌وگو درباره آینده فرهنگ در جهان بدل شود. وی در ادامه این نشست خاطر نشان کرد: روسیه آماده است با کشورهای بریکس در پلتفرم‌های بین‌المللی کلیدی از جمله سازمان ملل همکاری کند. ما با شرکای‌مان هماهنگی نزدیکی خواهیم داشت. نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند نیز درباره شکستن موانع، احیای اقتصاد، الهام بخشیدن به نوآوری، ایجاد فرصت‌ها و شکل دادن به آینده صحبت کرد. وی در سخنانش خواستار فراهم کردن زمینه توسعه بریکس و همکاری برای مقابله با تروریسم در عرصه جهانی شد و تنوع تمدن را پایه و اساس جهان چندقطبی عنوان کرد. وی گفت: تکنولوژی و آموزش برای آینده کشورهای بریکس حیاتی است. باید امکان دسترسی به آموزش برای کودکان در اکثر مناطق دورافتاده فراهم شود. مودی گفت: هوش مصنوعی موانع زبان را از بین خواهد برد. وی افزود: هند به طور کامل از ایده گسترش بریکس حمایت و از پیشرفت در این مسیر استقبال می‌کند.
***
نیویورک‌تایمز: توجه جهانی به اجلاس بریکس بی‌سابقه است
نیویورک‌تایمز در گزارشی نوشت: رهبران ۵ عضو گروه بریکس درباره گسترش این گروه بحث می‌کنند؛ گروهی که سودای بدل‌شدن به گزینه‌ای برای جایگزینی بلوک‌های تحت رهبری غرب مانند گروه ۷ را در سر دارد. تازه‌ترین اجلاس سران این گروه در سطح جهان توجهی را به خود اختصاص داده که از زمان تشکیل آن در ۱۴ سال پیش، بی‌سابقه است.