تارنگاشت عدالت
برگرفته از: روزنامه چپ
نویسنده: راینر روپ
۲۳ آوریل ۲۰۲۵
در خاورمیانه چه می گذرد؟
نگاهی بر تعاملات بین ایالات متحده آمریکا، ایران، اسرائیل، عربستان سعودی، روسیه، چین و سایر بازیگران طی چهار هفته گذشته در این منطقه که به طور فزاینده ای بی ثبات شده است.
دیگ ذوب رقابت‌های ژئوپلیتیکی، درگیری‌های نظامی و تغییر ائتلاف‌ها در خاورمیانه، موج دیگری از تحولاتی که گاه مو براندام انسان سیخ می کند، اما همچنین امیدوارکننده است را در چهار هفته گذشته از ۲۳ مارس تا ۲۰ آوریل ۲۰۲۵ تجربه کرده است. تأثیر متقابل بین قدرت‌ها – به‌ویژه ایالات متحده، ایران، اسرائیل، چین و عربستان سعودی نظامی، با ویژگی‌های مذاکرات هسته‌ای، عرض اندام های نظامی و مانورهای دیپلماتیک در منطقه ای که در آستانه تشدید غیرقابل کنترل است را تشدید کرده است. با این پس زمینه، انتقال شکننده در سوریه، تحت کنترل شاخه تروریستی القاعده حیات تحریر الشام (HTS)، که اکنون از حمایت مالی گسترده غرب برخوردار است، درگیری بی امان با یمن، که با بمباران جامعه مدنی توسط ایالات متحده در آنجا تشدید می شود، و با توجه به تلاش های مداوم دولت آپارتاید راست افراطی صهیونیستی برای تکمیل نسل کشی در غزه با گرسنگی دادن خانواده های فلسطینی بازمانده در آنجا، توازن قدرت ژئوپلیتیکی بین ابرقدرت‌ها و قدرت‌های بزرگ درگیر مانند ایالات متحده آمریکا، چین و روسیه در حال تغییر است و عربستان سعودی و ایران در حال حاضر به‌عنوان بازیگران مرکزی ظاهر می‌شوند.
بیایید با نگاهی دقیق تر به مذاکرات هسته ای و تقابل ایران و آمریکا که در کانون تحولات اخیر قرار دارد، آغازکنیم. هدف ایالات متحده صرفاً این نیست که ایران را از تولید سلاح‌های هسته‌ای که نه در اختیار دارد و نه به دنبال دستیابی به آن است، منع کند. حتی گزارش‌های اطلاعاتی ایالات متحده اعلام این امر را تیید می کند. نه، نخبگان ایالات متحده در واشنگتن با نادیده گرفتن در حال فروپاشی ستون های قدرت در اطراف خود، هنوز احساس می کنند که ارباب جهان هستند. این امر به ویژه زمانی خطرناک می‌شود که واشنگتن، با گستاخی‌اش، به گونه‌ای عمل می‌کند که گویی قدرت مطلق دارد، مثلاً وقتی که ترامپ می‌خواهد ایران را، این کشور دارای فرهنگ با هزاان سال قدمت را از توسعه هرگونه فناوری هسته‌ای غیرنظامی برای اهداف پزشکی و سایر اهداف صلح‌آمیز منع کند.
در عین حال که رئیس جمهور ترامپ شخصا از این ممنوعیت با تهدیدهای وحشیانه جنگ حمایت می کنف ولی واشنگتن و کل غرب جنگ افروز اشتراکاً در رابطه با دویست تا سیصد کلاهک هسته ای و سامانه پرتابی که در اختیار دولت متجاوز صهیونیست و نسل کش اسرائیل قرار دارد، مطلقاً سکوت می کنند.
در ۱۲ آوریل ۲۰۲۵، بارقه امیدی در مسقط، پایتخت عمان نمایان شد که تنش های فزاینده بین ایران و ایالات متحده از کنترل خارج نخواهد شد. در آن روز، مذاکرات غیرمستقیم بین دو جناح از سر گرفته شد و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، از طریق یک میانجی و نه رو در رو، درباره احیای توافق هسته ای بین المللی سازمان ملل که ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری خود به طور یکجانبه آن را پاره کرده بود، گفتگو کردند. دور دوم مذاکرات از ۱۹ تا ۲۰ آوریل صورت گرفت که طی آن آمریکا برای ممنوعیت غنی سازی اورانیوم، پایان دادن به برنامه موشکی ایران و پایان دادن به حمایت این کشور از گروه هایی مانند حزب الله و حوثی ها فشار آورد.
اما ایران بر حاکمیت خود پافشاری می‌کند و در مقابل از آمریکا می‌خواهد به توافق اولیه پایبند باشد و تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی علیه اقتصاد ایران را لغو کند! همزمان هشدار یکی از مشاوران دولت ایران در واشنگتن سروصدا به پا کرد. او گفته بود که اگر آمریکا/اسرائیل به زیرساخت‌های غیرنظامی ایران حمله کند، تهران چاره‌ای جز تولید تسلیحات هسته‌ای نخواهد داشت، که نشان‌دهنده خطرات جدی مذاکرات در عمان است.
در مقابل، ایالات متحده بر تمایل خود برای ادامه گفتگو با ایران با ایجاد یک تهدید نظامی عظیم تاکید کرد. آنها بمب افکن های رادارگریز B-2 خود را در پایگاه دیگو گارسیا، یک پایگاه آمریکایی در اقیانوس هند مستقر کردند، جایی که ایران در برد آنها قرا دارد که به نوبه خود در تیررس موشک های مافوق صوت ایران است. همزمان، ناوهای هواپیمابر یو اس اس کارل وینسون و یو اس اس هری اس ترومن هم اکنون در منطقه حضور دارند. پیت هگزث، وزیر دفاع آمریکا نیز چنگ و دندان نشان می دهد و از اقدام قاطع در برابر تهدیدات ایران یا متحدانش خبر می دهد.
ظاهراً رقص جنگ واشینگتن برای ایران ازبی‌تفاوت است، که در عوض «شهرهای موشکی» زیرزمینی خود را به نمایش می‌گذارد و همزمان دفاع هوایی خود را تقویت می‌کند واشاره می کند که پایگاه‌های آمریکا در منطقه و زیرساخت‌های انرژی متحدان آمریکا اولین هدف شلیک موشک‌ها خواهند بود. همین چند روز پیش، خطر درگیری که با کوچکترین تحریکی می توانست از مسیر خارج شود، به شدت وجود داشت. با این حال، به نظر می رسد چند روز گذشته نشان داده است که همه طرف ها، به استثنای اسرائیل، گام های خود را برای اجتناب از جنگ همه جانبه به دقت بررسی کرده اند.
اسرائیل – ایران: یک بمب ساعتی
جنگ نامرئی اسرائیل با ایران همچنان تشدید می شود و صهیونیست ها به دنبال سوء استفاده از موقعیت تضعیف شده ایران با از بین بردن متحدان منطقه ای آن (حزب الله لبنان و پیروزی حیات تحریر الشام وابسته به القاعده در سوریه) هستند. گزارش‌های موثق، برای مثال در نیویورک تایمز، نشان می‌دهد که اسرائیل در هفته قبل از عید پاک، حملاتی را به تأسیسات هسته‌ای ایران برنامه‌ریزی کرده بود، اما ترامپ شخصاً از این حملات جلوگیری کرد. ترامپ قبلاً در اکتبر ۲۰۲۴، حتی قبل از انتخابات، چنین طرح‌های اسرائیل برای حملات را رد کرده بود. ایران هشدار داده است که هرگونه حمله می‌تواند باعث آتش‌سوزی منطقه‌ای شود، که همچنین به ترس ایالات متحده در مورد عواقب اقتصادی یک جنگ بزرگتر در منطقه دامن می‌زند.
در همین حال، عملیات نظامی اسرائیل علیه غیرنظامیان در غزه و به طور فزاینده ای نیز در کرانه باختری با هدف آواره کردن ساکنان قومی ادامه دارد. حزب الله در لبنان متحمل خسارات قابل توجهی شده است، در حالی که حملات هوایی اسرائیل در سوریه، مانند حملات علیه پایگاه هوایی تیاس، برای ارسال هشدار به ایران و جلوگیری از حضور فزاینده ترکیه در سوریه است. ایالات متحده از اقدامات اسرائیل حمایت می کند، اما برای جلوگیری از مارپیچ تقاص، خواهان خویشتنداری است. علاوه بر این، در روزهای اخیر گزارش هایی مبنی بر خروج ۶۰۰ نیروی آمریکایی از سوریه منتشر شده است، اگرچه پنتاگون می گوید که ۱۴۰۰ سرباز آمریکایی در هفت پایگاه آمریکایی در سوریه باقی مانده اند.
رقص دیپلماتیک عربستان با ایران
عربستان سعودی از فرصت استفاده می کند تا نفوذ منطقه ای خود را تقویت کند و به طرز ماهرانه ای بین رقابت و نزدیک شدن به ایران تعادل برقرار کند. خالد بن سلمان وزیر دفاع در ۱۷ آوریل ۲۰۲۵ با رهبران ایران از جمله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در تهران دیدار کرد. خالد بن سلمان به عنوان یکی از اعضای خاندان سلطنتی عربستان در جریان این گفتگوها تاکید کرد که ریاض از حملات آمریکا یا اسرائیل به ایران و یا حمله زمینی به حوثی‌ها در یمن حمایت نخواهد کرد. این را می توان پاسخی غیرمستقیم به اعلامیه ایران در اکتبر ۲۰۲۴ دانست. در آن زمان، تهران تهدید کرد که هر کشوری در منطقه که از اسرائیل حمایت کند و قلمرو خود را برای حملات آمریکا/اسرائیل علیه ایران در دسترس قرار دهد، نابود خواهد کرد.
پیمان ایران با روسیه و چین
ایران در مواجهه با انزوای خود توسط غرب جمعی، به شدت به روسیه و چین اتکا می کند. در آوریل ۲۰۲۵، عراقچی وزیر امور خارجه برای هماهنگی راهبردها پیش از مذاکرات هسته ای آمریکا از مسکو بازدید کرد، در حالی که رئیس جمهور چین شی جین پینگ حمایت خود از ایران را تکرار کرد و بر موضع مشترک ضد امپریالیستی در نشست بریکس تاکید کرد. این همکاری به متحدان ایران نیز تعمیم می یابد، شرکت چینی Chang Guang Satellite Technology به رغم اعتراضات آمریکا، در کنار روسیه و ایران از حوثی ها پشتیبانی اطلاعاتی می کند.
روسیه نیز به نوبه خود در مقابل این تصمیم قرار گرفته است که پس از سقوط اسد از سوریه عقب نشینی کند و پایگاه های هوایی و دریایی خود را در آنجا رها کند یا در شرایط نامطمئن باقی بماند و بقایای نفوذ در سوریه را حفظ کند. از قضا، این دولت انتقالی جدید در سوریه به رهبری گروه های وابسته به القاعده بود که از روس ها خواست در پایگاه ها بمانند و درباره حقوق پایگاه های جدید مذاکره کنند. این را می توان تلاشی برای محافظت در برابر حملات بزرگ اسرائیل دانست.
همزمان، دولت انتقالی دمشق در حال تحکیم بیشتر قدرت خود است. این کشور در حال انعقاد قراردادهایی با شبه نظامیان دروزی و “نیروهای دموکراتیک سوریه” کرد برای ادغام جنگجویان و به حاشیه راندن آنها از نظر سیاست قدرت است. در همین حال، عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی برای تثبیت روند انتقال در سوریه تحت نظارت سنی ها و مقابله با نفوذ شیعیان ایران در این کشور، حاضر به حمایت های مالی شده اند. به نظر می رسد عربستان سعودی نیز هیچ گونه ملاحظاتی در مورد ادامه حضور نیروهای روسی در پایگاه های سوریه ندارد. حضور روسیه در این پایگاه‌ها احتمالاً به‌عنوان سدی در برابر تجاوزات ارضی بالقوه ترکیه و همچنین اسرائیل در منطقه ساحلی سودآور سوریه در نظر گرفته می‌شود.
در یمن، ایالات متحده، عربستان سعودی و امارات (امارات متحده عربی) حملات هوایی خود را علیه حوثی ها تشدید کرده اند و فرماندهی مرکزی ایالات متحده (CENTCOM) در آلمان در ۱۴ آوریل سال جاری ۲۷ حمله را انجام داد. گفت‌وگوها درباره حمله زمینی نیروهای یمنی با حمایت امارات متحده عربی در حال افزایش است، اما عربستان سعودی محتاطانه عمل می‌کند تا از اقدام تلافی جویانه حوثی‌ها علیه تاسیسات نفتی عربستان جلوگیری کند. اینها فقط نکات قابل مشاهده شبکه های پیچیده اتحادهای منطقه ای هستند که می توانند از یک روز به روز دیگر تغییر کنند.
با موضع تهدیدآمیز اسرائیل علیه ایران و مانور ماهرانه عربستان سعودی برای گسترش نفوذ خود، خاورمیانه همچنان یک بشکه باروت است. سرنگونی اسد، تضعیف متحدان ایران و درگیری های مداوم در یمن و غزه، قدرت را به نفع ریاض و اورشلیم تغییر داده است، اما حمایت روسیه و چین از ایران موازنه ای را ایجاد می کند.
مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در هفته‌های آینده بسیار مهم خواهد بود و به لطف میانجیگری روسیه، تحولات اخیر دلیلی برای موفقیت سریع تلاش‌های دیپلماتیک فراهم می‌کند. امیدی برای تنش زدایی موجود است، اما خطر محاسبات اشتباه نیز همچنان وجود دارد، به همین دلیل است که یک آتش سوزی بزرگ را نمی توان نامحتمل دانست.