در دهم مارس سال گذشته بیانیه مشترک سه‌جانبه چین، ایران و عربستان سعودی در پکن به امضاء رسید. ریاض و تهران بر سر ازسرگیری روابط دیپلماتیک و بازگشایی نمایندگی‌های رسمی خود توافق کردند. این روابط در سال ۲۰۱۶ در پی حمله به مؤسسات سعودی در ایران در جریان اعتراض به اعدام روحانی نیمر النیمر به اتهام تروریسم از سوی ریاض تعلیق شدند.
مفاد این قرارداد هم‌چنین شامل رفع انسداد همکاری در زمینه‌های گوناگون بود که ۲۰ سال پیش امضاء شده بود. توافق ماه مارس موجب شگفتی تعدادی از کارشناسان غرب آسیا شد که آن‌را «تاریخی» توصیف کردند. طی دهه‌ها، دو کشور منطقه که از نظر قلمرو، تولید هیدروکربن، ذخایر جهانی و وزن سیاسی در جهان اسلام از بزرگ‌ترین کشورها هستند، خصومت‌های شدید، تعصبات و ضدیت‌های فراوانی انباشت شده بود، که از خارج به آنان دامن زده می‌شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی شاه ایران در سال ۱۹۷۹، آمریکا این نظریه را مطرح کرد که تهران تهدیدی نظامی و غیرنظامی علیه همسایگان و متحدان آمریکایی خود محسوب می‌شود. هدف از این سیاست حفظ این کشورها در مدار واشینگتن، استفاده از ثروت طبیعی و منابع مالی آن‌ها و حفظ پایگاه‌های نظامی در خارج از کشور و منطقه بود. یک سال پس از بیانیه پکن را می‌توان سال تلاش برای عادی‌سازی روابط بین عربستان و جمهوری اسلامی ایران و حرکت به سوی تنش‌زدایی نامید. سفرای دو کشور مبادله شدند. سفارت ایران در ریاض در ماه ژوئن و سفارت عربستان سعودی در تهران در ماه اوت بازگشایی شدند.
تماس‌ها و بازدیدها بین سیاست‌مداران، اقتصاددانان و بازرگانان دو کشور در سطوح مختلف افزایش یافت. اولین سفر یک مقام رسمی ایران به عربستان، وزیر اقتصاد و دارایی ایران، احسان خاندوزی، در ماه مه انجام شد. در ماه نوامبر رییس جمهور ایران ابراهیم رئیسی و ولیعهد عربستان محمد بن سلمان در حاشیه اجلاس مشترک سازمان همکاری‌های اسلامی و لیگ کشورهای عربی در ریاض ملاقات کردند. این اولین دیدار رییس‌جمهور ایران از پادشاهی عربستان سعودی پس از ۱۱ سال بود.
کاهش تنش هم‌چنین با تصمیم پادشاه عربستان برای تشکیل کارگروه‌هایی برای گسترش روابط با ایران تقویت شد.
می‌توان در مورد مسیرهای مشخصی از بازسازی روابط بازرگانی، اقتصادی و حمل‌ونقل صحبت کرد. ایران پس از نشست پکن، یک محموله فولادی به ارزش ۱۴ میلیون دلار به عربستان صادر کرد. برخی شرکت‌ها در بخش‌های کشاورزی و صنعت غذا همکاری خود را با جمهوری اسلامی ایران از سر گرفتند.
یک قرارداد دوجانبه برای سازماندهی پروازهای حجاج ایرانی به حج و عمره امضاء شد. طبق توافقات، ۷۰.۰۰۰ زائر باید تا پایان سال ۲۰۲۳ به این کشور سفر کنند.
هیأت‌های ایرانی در رویدادهای تجاری بین‌المللی در شهرهای عربستان حضور فعال داشته اند. بازسازی پل‌های میان عربستان و ایران حوزه‌های مختلفی از جمله ورزش را تحت تأثیر قرار داد و دو کشور توافق کردند که مسابقات لیگ برتر فوتبال آسیا بین تیم‌های دو کشور در ایران و عربستان برگزار شود. پیش از این مسابقات بین دو کشور، در کشورهای ثالث برگزار می‌شد.
نشانه‌هایی وجود دارد که حملات متقابل رسانه‌ای دو طرف و گروه‌های وابسته در حال کاهش است. به گفته سعد بن عمر، رییس مرکز تحقیقات قرن عربی در ریاض، قرارداد ایران و عربستان، ثبات را برای طرفین به ارمغان می‌آورد، زیرا از سوی طرف ثالث، چین، که روابط گسترده‌ای با دو شریک دارد، حمایت می‌شود.
این کارشناس توجه ما را به ساخت یک تونل ۳۳ کیلومتری به نام «تونل صلح» در تنگه هرمز که ایران را به شبه جزیره عربستان متصل می‌کند، جلب کرد. اجرای ساخت این تونل سه سال به طول خواهد انجامید و نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار هزینه دارد که شامل احداث خط راه‌آهن نیز می‌شود.
به گفته این محقق، تونل صلح می‌تواند نقشی اساسی در تسهیل دسترسی متقابل داشته باشد و متعاقباً منجر به حل مشکلات سیاسی در منطقه شود.
روشن است که موانع بزرگی بر سر اجرای توافق پکن وجود دارد. اختلافات بین دو کشور، به موضوعاتی حساس مانند انتخاب ایدئولوژیک، امنیت ملی و مسایل ژئوپلیتیک مربوط است. به مدت چهار دهه، هر دو کشور به طور غیرمستقیم درگیر وضعیت مناقشات خاورمیانه بوده اند و از طرف‌های متخاصم چه در سوریه، لبنان، یمن، یا عراق حمایت و در عین‌حال از رویارویی مستقیم نظامی اجتناب کرده اند.
در عین حال افزایش همکاری اقتصادی بین تهران و ریاض ممکن است سود و منافع بیش‌تری نسبت به ادامه دخالت در بحران منطقه‌ای برای حمایت از شرکای نیابتی به همراه داشته باشد. مذاکرات ساخت پل بین دو طرف در مارس سال گذشته عمدتاً با انگیزه‌های اقتصادی انجام شد. بسیاری از ناظران و کارشناسان در منطقه با این نظریه موافقند.
رهبری عربستان سعودی بر اجرای برنامه توسعه اجتماعی-اقتصادی بلندپروازانه چشم‌انداز سعودی ۲۰۳۰، متمرکز شده است. رهبری مسیری را برای تنوع بخشیدن به اقتصاد وابسته به نفت تا مرزهای توسعه پساصنعتی و فن‌آوری پیشرفته ترسیم می‌کند. به گفته ولیعهد، محمد بن سلمان، سرشت ایده سعودی اقتصادی است و برای اجرای آن باید از دیپلماسی استفاده کرد.
میلیاردها دلار در خطر است و یرای تضمین سرمایه خارجی به یک محیط امن و صلح‌آمیز پایدار نیاز است. در این زمینه شایان توجه است که به حملات پهبادهای یمنی‌ها به تأسیسات نفتی عربستان در سال ۲۰۱۹ اشاره کنیم که به غول نفتی آرامکو آسیب رساند. ریاض در آن زمان تهران را به حمایت لجستیکی و فکری از خرابکاری متهم کرد.
برای تهران، بهبود روابط با ریاض به معنای غلبه بر عواقب انزوای سیاسی و تحریم‌های متعددی است که ایران در دهه‌های گذشته متحمل شده است. خروج آمریکا در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران تأثیر تحریم‌ها را تشدید کرد، حجم صادرات نفت را کاهش داد و منجر به وخامت اوضاع اقتصادی و افزایش مشکلات اجتماعی برای مردم شد.
توافق ماه مارس میان ریاض و تهران نشان دهنده تمایل فزایندۀ بازیگران منطقه در سال‌های اخیر برای سرمایه‌گذاری از حضور رو به رشد قدرت‌های جایگزین در منطقه، به ویژه چین و روسیه، و در نتیجه تضعیف نفوذ آمریکا و غرب در مجموع است.