تارنگاشت عدالت
نویسنده: آمالیا ون گنت
برگرفته از: گلوبالبریچ
۲۶ اکتبر ۲۰۲۵
تغییر غافلگیرکننده قدرت در قبرس شمالی ترکنشین، چه به دلیل سردرگمی و چه به دلیل عدم آگاهی از وضعیت قبرس، بازتاب چندانی در رسانههای اروپایی نداشته است. آمالیا ون گنت، یکی از کارشناسان اوضاع در قبرس، حداقل امید کوچکی برای آیندهای بدون درگیری در آن میبیند.
*****
توفان ارهورمان، کمتر از یک هفته پس از پیروزی قاطع انتخاباتیاش، جمعه گذشته رسماً در قبرس شمالی ترکنشین به قدرت رسید. او در سوگند خود، از جمله موارد دیگر، سوگند یاد کرد که «به اصول آتاتورک و یک دولت دمکراتیک، سکولار و اجتماعی که با حاکمیت قانون اداره میشود، وفادار بماند.» مدتها بود که وعدههایی مانند «حکومت قانون» دمکراتیک، سکولار و اجتماعی در قبرس شمالی شنیده نمیشد. او به همراه همسرش که موهای بلند و بور خود را باز گذاشته بود، به کاخ ریاست جمهوری رسید. برای بخش شمالی ترکنشین جزیره، جایی که اسلامی کردن جمعیت عمداً ترویج میشد، این تصویر نیز غیرمعمول به نظر میرسید. هنوز مشخص نیست که آیا تغییر قدرت در قبرس شمالی صرفاً نمادین خواهد بود یا اینکه واقعاً نقطه عطفی در این «درگیری منجمد» که دهههاست ریشه دوانده است، خواهد بود و تنشزدایی را در مدیترانه شرقی به ارمغان خواهد آورد.
راهحل دو کشوری یا اتحاد جزیره
انتخابات ۱۹ اکتبر در جمهوری ترک قبرس شمالی (KKTC) به سختی مورد توجه افکار عمومی بینالمللی قرار گرفت، زیرا کل این روند مانند یک کلاهبرداری از پیش برنامهریزی شده به نظر میرسید. رییسجمهور ارسین تاتار، که ریاست این مقام را پنج سال در اختیار داشت، مورد علاقه آشکار رجب طیب اردوغان، رییسجمهور ترکیه، بود. این سیاستمدار ملیگرای راستگرا به رأیدهندگان خود قول داد که تقسیم بالفعل جزیره در شرق مدیترانه نیز به صورت قانونی و بنابراین برگشتناپذیر انجام خواهد شد. این وعده کاملاً مطابق با خواستههای دولت آنکارا بود. در آخرین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، رجب طیب اردوغان هشدار داد که ترکیه هیچ راهحلی را در قبرس جز «راهحل دو دولتی» نخواهد پذیرفت. یک دولت ترکیه در شمال و یک دولت یونان در جنوب به معنای تقسیم نهایی جزیره خواهد بود – و درگیری بین یونان و ترکیه را برای همیشه تثبیت خواهد کرد. یک هفته پیش، ارسین تاتار هنوز معتقد بود که پیروزی او در انتخابات تضمین شده است. گذشته از همه اینها، اراده آنکارا در نیم قرن گذشته همیشه در این جمهوری کوچک که از نظر بینالمللی به رسمیت شناخته نشده بود، غالب بوده است.
از سوی دیگر، توفان ارهورمان، رقیب ۵۵ ساله تاتار از حزب سوسیال دمکرات «حزب جمهوریخواه ترکیه» (CTP)، از هر چیزی که آنکارا نمیخواست، حمایت میکرد: یعنی نزدیکی به اتحادیه اروپایی، روابط نزدیکتر با همسایگان یونانی در جنوب جزیره و در نهایت، اتحاد جزیره در قالب یک فدراسیون.
یکی از طولانیترین درگیریها
با مشارکت تقریباً ۶۵ درصدی رأیدهندگان، توفان ارهورمان به طرز شگفتآوری ۶۲.۷۶ درصد آراء را به دست آورد. تاتارِ تحت حمایت اردوغان تنها با ۳۵.۸۱ درصد رأی از دور خارج شد. نتیجه انتخابات سیاستمداران آنکارا را غافلگیر کرد. پیروزی ارهورمان، که با نظرسنجیهای مختلف پیشبینی شده بود، مشکل چندانی ایجاد نکرد. در عوض، اختلاف زیاد تقریباً ۳۰ درصدی، که به وضوح نشان دهندۀ عدم پذیرش سیاستهای ترکیه از سوی رأیدهندگان ترک جزیره بود، در ترکیه به عنوان یک تحقیر تلقی شد.
عبدالله کورکمازان، دبیر جنبش چپ قبرس، به پلاتفرم اینترنتی مستقل ترکیهای BIANET گفت: «رأیدهندگان به توفان ارهورمان رأی دادند “برای اینکه فقط تاتارِ آنکارا به سادگی شکست بخورد.”» سیاستهای آنکارا، شمال ترکیه را به دههها انزوای سیاسی محکوم کرده و آنرا به منطقهای بیقانون تبدیل کرده است. کورکمازان افزود: «در حال حاضر، این جزیره به مرکزی برای قاچاق انسان، قاچاق اسلحه و مواد مخدر و پولشویی تبدیل شده است.»
رقابت ترکیه و اسرائیل به قبرس گسترش مییابد
علاوه بر این، جنگ غزه باعث تنشهای عظیمی بین دو بخش قبرس شده است. مانند اکثر کشورهای اتحادیه اروپایی، دولت قبرس یونانینشین از آغاز جنگ به وضوح در کنار اسرائیل بوده است. دهها جت جنگنده اسرائیلی اجازه یافتند از پایگاههای بریتانیا در قبرس برای انجام حملات به غزه، سوریه و ایران پرواز کنند. سیاستمداران ترکیه بارها با تمسخر گفتند: «قبرس به عنوان سکوی پرشی برای جنگ منطقهای و ادامه نسلکشی در غزه عمل میکند.»
در درگیری بر سر غزه، ترکیه تحت رهبری اردوغان خود را تنها مدافع واقعی فلسطینیان و رقیب ژئواستراتژیک اسرائیل در خاورمیانه میداند. از آغاز جنگ غزه، حضور نظامی ترکیه در قبرس شمالی به شدت افزایش یافته است. ارسین تاتار حتی استفاده از فرودگاه گچیتکاله در شمال را برای عملیات پهپادهای ترکیه تأیید کرده است.
تغییر سیاست اردوغان در قبرس؟
بلافاصله پس از اعلام نتایج انتخابات، اردوغان پیروزی برنده را تبریک گفت. او به طور خلاصه گفت که نتیجه انتخابات «بلوغ دمکراتیک قبرسیهای ترک را ثابت کرده است.» از آن زمان، گمانهزنیها در آتن و نیکوزیا در مورد اینکه آیا اردوغان سیاست سختگیرانه دو کشوری خود را تغییر داده است، زیاد بوده است.
توفان ارهورمان به رأیدهندگان خود وعده نزدیکی به اتحادیه اروپایی، پایبندی بیشتر به حاکمیت قانون روابط نزدیکتر با ساکنان جزیره یونان را داده است. همین وعده به تنهایی پتانسیل کاهش تنشها در این جزیره را دارد که از سال ۱۹۷۴ تقسیم شده است.
اینکه او واقعاً چقدر توان اجرای این وعدهها را دارد، احتمالاً این بار نیز در آنکارا تصمیم گرفته خواهد شد. بلافاصله پس از اعلام نتایج انتخابات، دولت باغچلی، رهبر حزب راست افراطی جنبش ملی (MHP)، خواستار الحاق فوری جمهوری ترک قبرس شمالی (KKTC) شد. باغچلی متحد نزدیک دولت اردوغان است: «امنیت و آینده قبرس به طور جداییناپذیری با امنیت و آینده جمهوری ترکیه مرتبط است. در این زمینه، قبرس ترک است و همیشه ترک باقی خواهد ماند.» اینکه آیا اردوغان میتواند جناح راست ناسیونالیست قدرتمند در دولت خود را به تعدیل اقداماتش متقاعد کند، هنوز مشخص نیست.
* * * * *
پیشینه مناقشۀ «منجمد» قبرس
این سؤال که آیا مستعمره سلطنتی بریتانیا، قبرس، میتواند پس از استقلال خود در سال ۱۹۶۰، همانطور که اکثریت قریب به اتفاق جمعیت (حدود ۸۰ درصد) در آن زمان میخواستند، به یونان بپیوندد، در ابتدا منجر به درگیریهای خونین بین اکثریت یونانی و اقلیت ترک شد. ترکهای جزیره به طور فزایندهای در مناطق منزوی جمع شدند. در سال ۱۹۷۴، سرهنگهای یونانی کودتایی علیه ماکاریوس، نخستین رییسجمهور قانونی قبرس، انجام دادند؛ همانطور که بعداً مشخص شد، آنها آشکارا از سوی کسینجر، وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده، تشویق شده بودند. ماکاریوس به جنبش عدم تعهد نزدیک بود – ظاهراً از دیدگاه واشنگتن خیلی نزدیک.
آنکارا از کودتای نافرجام سرهنگهای یونانی به عنوان فرصتی برای ایجاد واقعیتهای جدید در صحنه استفاده کرد: ۴۰ درصد از جزیره مدیترانهای اشغال شد و تبادل اجباری جمعیت صورت گرفت. همۀ ترکهای جزیره مجبور شدند در شمال جزیره و همۀ یونانیها در جنوب جزیره ساکن شوند. این نخستین جنگ در اروپا پس از جنگ جهانی دوم بود.
از آن زمان، یک خط مرزی، جزیره مدیترانهای را از شرق به غرب به دو بخش شمالی ترکنشین و جنوبی یونانینشین تقسیم کرده است. در سال ۱۹۸۳، جمهوری ترک قبرس شمالی (KKTC) در شمال اعلام موجودیت کرد و تنها از سوی آنکارا به رسمیت شناخته شد. طبق قوانین بینالمللی، KKTC کشوری اشغالشده از طرف سربازان ترکیه محسوب میشود.
درگیری قبرس، دو عضو ناتو، یونان و ترکیه، را به دشمنان سرسخت یکدیگر تبدیل کرده است. از سال ۱۹۷۴، یک مسابقه تسلیحاتی ملالآور در دو سوی دریای اژه در جریان بوده است.
طرح اردوغان و ارسین تاتار برای اجرای تقسیمبندی موجود، حداقل بهطور موقت، توسط رأیدهندگان یکشنبه گذشته خنثی شد.
نقشه اردوغان و ارسین تاتار برای اجرای تقسیمبندی موجود، یکشنبۀ گذشته حداقل به طور موقت، از سوی رأیدهندگان خنثی شد. به گفته شاهدان عینی، امید به آشتی و تنشزدایی برای اولین بار در حال گسترش است