جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین روز شنبه ۲۷ مارس ۲۰۲۱ در تهران یک قرارداد همکاری راهبردی برای مدت ۲۵ سال به امضأ رساندند. با امضأی این قرارداد راه برای سرمایه‌گذاری میلیاردی چین در ایران باز شد. در عوض ایران قصد دارد با قیمت مناسب نفت در اختیار چین قرار دهد. همین‌طور همکاری نظامی بین دوکشور در نظر گرفته‌شده است. ایران قصد دارد خود را از چنگال قتاله تحریم‌های ایالات متحده آمریکا آزاد سازد. جمهوری خلق‌چین از این طریق اراده خویش برای قبول نقش هدایت‌کننده در دیپلماسی منطقه خاور میانه را به نمایش می‌گذارد.
جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین که هردو در مرکز توجه ایالات متحده آمریکا قراردارند روز شنبه ۲۷ مارس ۲۰۲۱ در تهران یک قرارداد ۲۵ ساله همکاری به امضأ رساندند. این قرارداد از تابستان سال گذشته به شدت مورد نقد و انتقاد قرار داشت و از سال ۲۰۱۶ که رئیس جمهور “شی‌جین‌پینگ” به عنوان اولین رئیس جمهور چین پس از یک دهه از پایتخت ایران بازدید به عمل آورد، در دستور کار قرار داشت. در ملاقات رئیس دستگاه دیپلماسی تهران محمد جواد ظریف و وزیرامور خارجه جمهوری خلق چین، “وانگ یی” روز شنبه معاهده‌ای بین دوکشور بسته شد که رسانه‌های چینی آن را «همکاری راهبردی در سطوح سیاسی و اقتصادی» معرفی کردند.
سرمایه‌گذاری به حجم ۴۰۰ میلیارد دلار که چین در جمهوری اسلامی ایران در اذأی تامین سودمند نفت انجام خواهد داد، نه تنها راهی برای خنثی کردن بخشی از تحریم‌های ایالات متحده آمریکا که اقتصاد ایران را خفه کرده، می‌باشد بلکه این قرارداد نشان می‌دهدکه ایران قادر است از خود دفاع کند و در مقابل انسداد اختناق‌آوری که از طرف دستگاه دیپلماسی سابق ترامپ تحمیل شد و از طرف رئیس جمهور جدید ایالات متحده آمریکا، جو بایدن تنها مشروط بر این که ایران حاضر به قبول مصالحه و آن هم نه تنها در مورد اهداف هسته‌ای‌خود باشد، مقاومت نماید. وال‌استریت جورنال نوشت: «این قرارداد همکاری بین چین و ایران را تعمیق خواهد کرد زیرا ایران در جستجوی راه‌هایی است تا اقتصاد خود را که در اثر تحریم‌ها تضعیف شده، شکوفا سازد.»
پروژه‌های درنظرگرفته شده بسیار بلندپروازانه است: از ارتباطات از راه دور گرفته تا بخش بانکی، بنادر، خط آهن، صنایع پتروشیمی و صنایع هسته‌ای و سیستم بهداشتی و درمانی. در مقابل ایران نفت را با قیمت مناسب و به اندازه کافی به چین خواهد فروخت تا نیاز رشدیابنده چین را تامین کند. همین‌طور در زمینه نظامی هردو کشور با مانورها و تمرینات مشترک و همین‌طور انتقال فنآوری نظامی همکاری خواهند داشت.
نیویورک‌تایمز که این قرارداد را از منظر ایالات متحده آمریکا مورد بررسی قرار می‌دهد، براین عقیده است که تا وقتی مسئله هسته‌ای ایران حل نشده، تحقق بسیاری از پروژه‌های درنظرگرفته‌شده ممکن نخواهد بود. این روزنامه نوشت: «اگر قرارداد اتمی کاملاً فروپاشد، شرکت‌های چینی احتمالاً با تحریم‌های ثانوی از طرف واشنگتن مواجه خواهند بود.»
ایران: نگاه به شرق و اورآسیا
درهم‌تنیدگی ایران و جمهوری خلق چین باید کمک کند، اقتصاد ایران را در مقابل پیامدهای تحریم‌های ایالات متحده آمریکا تقویت کند و در عین حال سیگنال روشنی در مورد نیات تهران به کاخ سفید ارسال دارد. رئیس مجلس ایران آقای محمدباقر قالیباف توضیح داد که قرارداد راهبردی همکاری با چین «یک عنصر مهم قدرت» در چارچوب رویکرد ایران نسبت به «نگاه به شرق و اورآسیا از طریق روابط متعادل و سیاست خارجی اقتصادمحور» است. دبیر شورای امنیت ملی ایران، علی شمخانی تکمیل کرد: «دنیا فقط غرب نیست و غرب تنها از یک آمریکای قانون‌گریز و سه کشور اروپایی، که به قول خود وفا نمی‌کنند تشکیل نشده است». او گفت شکوفایی همکاری راهبردی در شرق، زوال ایالات متحده آمریکا را تسریع می‌کند.
تحلیل‌گر ایرانی علی شریعتی می‌گوید: «ما مدت زیادی روی غرب حساب بازکردیم، که هیچ نتیجه‌ای نداشت. اگر حالا سیاست خود را تغییر دهیم و به شرق بنگریم خیلی هم بد نیست.»
آلترناتیو کانال سوئز
با پیش‌زمینه انسداد کانال سوئز در اثر گیرکردن یک کشتی کانتینری ۴۰۰ متری، ایران به آلترناتیوی در مقابل این راه دریایی اشاره می‌کند. ایران همراه با هندوستان و روسیه در حال ایجاد یک راهروی دریایی−خط‌آهنی است که می‌تواند زمان و مخارج ارسال کالاها از هندوستان به اروپا را به شدت کاهش بخشد.
در سال ۲۰۰۰ قبل از این که ۱۰ کشور آسیای مرکزی دیگر به این پروژه بپیوندند، ایجاد ۷۲۰۰ کیلومتر راه از درون سه کشور پیشنهاد شده بود. شبکه‌ای از کشتی‌ها، خطوط‌آهن و جاده برای انتقال کالا مخارج حمل و نقل را بین ۳۰ تا ۶۰٪ کاهش خواهد بخشید و زمان انتقال کالا را از ۴۰ روز به ۲۰ روز تقلیل خواهد داد. در چارچوب قرارداد سال ۲۰۱۷ هندوستان ۲۱ میلیارد دلار برای ساختمان خط‌آهنی که با خط‌آهن سراسری ایران مربوط است از بندر چابهار تا حاجیگک در مرکز افغانستان هزینه می‌کند. حاجیگک بزرگترین معدن دست‌نخورده آهن آسیاست. شهربندری چابهارنقش تعیین‌کننده‌ای در این طرح‌ها ایفأ می‌کند. این راهرو می‌تواند امتیاز کانال سوئز را زیر سئوال قرار دهد و امتیازات مهمی برای ایران به همراه داشته باشد.
جمهوری خلق چین آماده برای قبول نقش سیاسی در خاورمیانه
پیمان بیجینگ با تهران چالشی برای دولت جوبایدن است که کوشش می‌کند هم‌پیمانان خود را علیه چین بسیج نماید و به نظر وزیر امورخارجه آمریکا “آنتونی بلینکن” «بزرگترین تست ژئوپولیتیکی» جهان است. زیرا چین به نوبه خود با این قرارداد راهبردی روشن کرد که در خاور میانه تنها اهداف اقتصادی دنبال نمی‌کند، بلکه آماده است نقش تعیین‌کننده‌ای برای احیأی قرارداد بین‌المللی در مورد برنامه‌های اتمی ایران و در دیپلماسی منطقه ایفأ کند و در این زمینه با واشنگتن رقابت نماید. رئیس جمهور ایران حسن روحانی گفت: «همکاری بین ایران و چین به اجرای قرارداد و محقق کردن مسئولیت‌های پذیرفته شده در قرارداد توسط امضأکنندگان اروپایی کمک خواهد کرد. او به حمایت چین علیه سیاست باج‌گیری ایالات متحده آمریکا امید بسته است.
اهمیت روزافزون جمهوری خلق چین در منطقه دراین واقعیت نمایان می شود که وزیرامور خارجه چین پس از ملاقات در تهران به یک سفر یک‌هفته‌ای در خاور میانه اقدام کرد. بازدید از ۶ کشوری (ایران، عربستان سعودی، ترکیه، امارات متحده عربی، عمان و بحرین) که چین با آنها درای روابط حسنه است. هرچه باشد چین بزرگترین سرمایه‌گذار خارجی در منطقه می‌باشد. علاوه براین بیجینگ به ویژه در خلال پاندمی کورونا با ارسال واکسن و تجهیزات پزشکی، به عنوان یک شریک قابل اعتماد شناخته شده است.
چندین روز قبل از سفر به منطقه، بیجینگ پیشنهاد ترتیب یک همایش بین‌المللی با شرکت اسرائیل و فلسطین را داد. سخنگوی وزارت امورخارجه جمهوری خلق چین گفت: «برای این‌که منطقه از اغتشاش رهایی یابد و از ثبات و آرامش بهره‌مند شود، باید خود را از سایه رقابت‌های ژئوپولیتیکی قدرت‌های بزرگ آزاد سازد. … منطقه باید آن چنان ساختمان امنیتی بناسازد که عدالت را در مورد توقعات و خواست‌های مشروع طرفین رعایت کند.» به این معنی که اکنون، ما هم آنجا حضور داریم و تنها آمریکا (و روسیه) دستور کار را تعیین نمی‌کند. احتمالاً تصادفی نبود که وزیرامورخارجه چین یک هفته پس از مناقشه ایالات متحده با جمهوری خلق‌چین در ملاقات آنکوریج وارد تهران شد تا به طور نمایشی قرارداد را امضأ کند.