اقدامات پیشگیریِ کرونا چه مدت طول می‌کشد؟ این پرسش بستگی به این دارد که این اقدامات تا چه اندازه بنیادی و سختگیرانه اجرا می‌شود. نمونه‌های محاسبه با مدل‌های پاندِمی این را نشان می‌دهند.
[آلمان ۸۳ میلیون و ایران با وسعتی در حدود ۴٫۵ برابر آلمان ۸۱ میلیون جمعیت دارد. با وجود دگرسانی‌های اقلیمی، زیرساختی، آداب و رسوم و ویژگی‌های رفتاری مردم این دو کشور، مقالۀ پیشِ رو دربرگیرندۀ اطلاعاتی در بارۀ کابوس مشترک ویروس کرونا برای علاقه‌مندان است.]
شمار مبتلایان – مجلۀ شْپیگِل
تمام روز نشستن در خانه خسته کننده است. کمبود جنب و جوش و هوای تازه احساس می‌شود، بچه‌ها دیوانه می‌شوند – بی‌حوصلگی و افسردگی به نوبت جا عوض می‌کنند. این وضع چند روز یا چند هفته باید ادامه یابد؟ این بختک کرونا کِی تمام می‌شود؟
این‌ها را فقط مردمی که هم‌اکنون کموبیش در حصر خانگی به سر می‌برند، از خود نمی‌پرسند. شرکت‌های بسیاری در آستانۀ ورشکستگی هستند، زیرا کارها کاهش می‌یابد، دیگر مشتری نمی‌آید یا شرکت کاملاً تعطیل شده است.
شمار مبتلایان و بیماران
این پیشگیری چقدر طول می‌کشد، پیش از هر چیز بستگی به این دارد که چقدر اساسی و سختگیرانه اجرا می‌شود. این را مدل‌های پاندمی – برای مثال مدل پژوهشگران دانشگاه بازِل Basel یا مدل گابریل گوه Gabriel Goh، ریاضی‌دان و برنامه‌نویس آمریکایی نشان می‌دهد. پارادکس مسأله اینجاست که هرچه بهتر گسترش جهشیِ ویروس کرونا را مهار کنیم، به همان نسبت بیش‌تر هم باید اقدامات محدود کننده را تحمل کنیم، زیرا در این صورت گرچه منحنیِ مبتلایان تازه شیب کم‌تری را نشان می‌دهد، این ویروس در آلمان به روشنی برای مدت طولانی‌تری گسترش می‌یابد.
هر چند که محاسبه‌های مدل‌وار با فاکتورهای نامطمئن گوناگونی همراه است، ولی به وضوح میتوان گفت: در صورتی که در ماه‌های آینده دارو و واکسنی در دسترس نباشد، پیشگیری می‌تواند در بدترین حالت تا سال ۲۰۲۱ نیز ادامه یابد – یک پیش‌بینیِ تیره و تار.
سه سناریوی زیر برای مثال در آلمان بسته به این‌که اقدامات انجام شده چقدر محدود کننده است، نشان می‌دهد که چگونه تعداد مبتلایان می‌تواند توسعه یابد. در اینجا از مدل ریشارد نِهلِر Ricahrd Nehler و همکارانش از دانشگاه بازِل استفاده شده است.
همۀ شبیه‌سازی‌ها در یکم مارس ۲۰۲۰ با کمابیش ۱۷۰۰ تن مبتلایان به ویروس کرونا شروع شده و یک سال ادامه خواهد داشت. محاسبه‌ها هم‌چنین گنجایش درمانیِ بیمارستان‌ها را در نظر می‌گیرد. اگر برای مثال تعداد بیماران اضطراری بیش‌تر از جاهای در نظر گرفته شده برای تنفس مصنوعی باشد، درصد مرگومیر بالا می‌رود. این مدل فرض می‌کند که در میانگین تقریباً یک درصد از کلّ موردهای-کوید-۱۹ Covid-19)) به مرگ می‌انجامد و افزایش مرگومیر با افزایش سنّ را نیز در نظر می‌گیرد.
سناریویِ یکُم: گسترش بدون کنترل
در سناریوی یکُم هیچ اقدام ایمنی انجام نمی‌گیرد. اگر هر روز بشماریم که در این روز چند تَن در آلمان به ویروس مبتلا شده اند، در میانۀ ماه مِه به بالاترین مقدار یعنی به تعداد ۲۲٫۵ میلیون انسان می‌رسیم. تا اوایل ژوئیه این عدد دوباره به سرعت به زیر ۱۰۰ هزار تَن خواهد رسید.
نمودارهای زیر از مقیاس لگاریتمی استفاده می‌کند. در اینجا فاصلۀ میان ۱ و ۱۰ به همان بزرگیِ فاصله میان ۱۰ تا ۱۰۰ یا میان یک میلیون تا ۱۰ میلیون است. بدین‌وسیله این نمودارها می‌توانند شماره‌های نسبتاً کوچکِ بیماران اضطراری و تخت‌ها و تعداد مبتلایان را که گاهی تا ده مرتبه بالاترند، نادیده بگیرند.
اپیدمی بدون کنترل
در این سناریو بحران کرونا به سریع‌ترین نحو ممکن به پایان می‌رسد – ولی به قیمتی که هیچ‌کس نمی‌خواهد بپردازد. بر پایۀ محاسبه‌های مدل تا ۵۰۰ هزار انسان به خدمات مراقبت‌های ویژۀ پزشکی نیاز خواهند داشت. ولی در آلمان حتی ۳۰ هزار تخت به اصطلاح ICU هم وجود ندارد. به این دلیل بیش از هفتاد هزار انسان در طی چند ماه خواهند مُرد. بیش از ۷۰ میلیون آلمانی ممکن است در فاصلۀ چند ماه تا تابستان به ویروس کرونا مبتلا شوند و پس از آن واگیری را پشت سر بگذارند.
سناریویِ دوّم: گسترش کنترل شده
صاف کردن منحنی [نمودار روند واگیری] – افزایش تعداد مبتلایان را کم‌شیب‌تر شکل بدهیم: این شعار چندین روز است که به گوش می‌رسد. این کار در سناریوی دوم دقیقاً انجام می‌شود – ولی تنها با مداخله‌های ملایم‌ترِ تأثیرگذار. پژوهشگران در اینجا واگیرپذیریِ انسان به انسان را کاهش می‌دهند. طبق فرضیات مدل، یک شخص آلوده به ویروس بدون اقدامات ایمنی در میانگین ۲٫۷ تَنِ دیگر را آلوده می‌کند. اگر بتوان این عدد را کاهش داد، منحنیِ مبتلایان تازه کشف شده صاف‌تر می‌شود.
اقدامات ملایم
در سناریوی «ملایم» میزان واگیری از یکم مارس تا یکم ماه مِه یک‌سوم کاهش می‌یابد و سپس روی این عدد می‌ماند. بنابراین یک شخص آلوده به وضوح انسان‌های کم‌تری را از مورد بدون اقداماتِ ایمنی آلوده می‌کند. در نتیجه اوج منحنیِ واگیری به اندازۀ یک ماه به ماه ژوئن عقب می‌رود. به جای ۲۲ میلیون فقط کم‌تر از ۸ میلیون هم‌زمان به ویروس آلوده اند. با این حساب در ماه سپتامبر شمارۀ مبتلایان روزانه به کم‌تر از ۱۰۰ هزار کاهش می‌یابد.
با این‌که منحنی به روشنی صاف‌تر است، ولی سیستم بهداشت و درمان در اینجا نیز فرو می‌ریزد. در اوج بیماری بیش از ۲۰۰ هزار انسان هم‌زمان به مراقبت‌های ویژه نیاز خواهند داشت – تقریباً ده برابرِ تخت‌های موجود. بر پایۀ این شبیه‌سازی کموبیش ۵۰۰ هزار انسان جان خود را از دست خواهند داد.
سناریویِ سوّم: منحنیِ صاف
در سناریوی سوم منحنیِ آلودگی چنان به سرعت صاف می‌شود که تعداد بیماران اضطراری پیوسته کم‌تر از تعداد تخت‌های مراقبت‌های ویژه ICU می‌ماند – در مدل ۲۴ هزار تَن هستند.
اقدامات محدود کننده
ما این سناریو را از یکُم مارس ۲۰۲۰ برای یک سال به اجرا گذاشته ایم. تعداد مبتلایان ابتدا در سال ۲۰۲۱ به نقطۀ اوج خود می‌رسد – به تقریباً ۴۵۰ هزار تَن. طبق محاسبات مدل عددِ روزانه به دست آمده از بیمارانی که در این روز به عنوان بیمارِ اضطراری رده‌بندی شده بودند، حداکثر ۱۵ هزار است. اگر شمار تخت‌ها در بخش مراقبت‌های ویژه در ماه‌های آینده افزایش یابد، بیمارستان‌ها می‌توانند کاملاً از عهدۀ این تعداد برآیند – و در عین حال، رسیدگی به همۀ بیمارانِ دیگر را که مبتلا به کوید ۱۹(Covid-19) نیستند، با مراقبت‌های ویژه تأمین کنند.
بر پایۀ محاسبات شمار قربانیان تا یکم مارس ۲۰۲۱ کم‌تر از ۱۰۰ هزار خواهد بود. بازهم ترسناک – ولی به وضوح کم‌تر از محاسبات دو مدل دیگر است.
ولی این سناریو یک نقطۀ ضعف جدّی دارد: مدت زیادی طول می‌کشد تا اوضاع دوباره آرام شود. این اتفاق نه در ژانویه ۲۰۲۱ و نه در مارس ۲۰۲۱ رخ نخواهد داد. و اقدامات ایمنی باید در طول همۀ این مدت باقی بماند.
ریشارد نِهلِر پژوهشگر بازِلی [سوئیس] می‌گوید: «تا زمانی که بخش بزرگی از مردم مبتلا نشده است، برای پیشگیری از بالا رفتن تعداد بیماران محدودیت‌ها ضروری است.» برای جلوگیری از شیوع پی‌درپی باید یک «نبرد دفاعیِ طولانی» انجام داد. یا آن‌طور که ویروس‌شناس آلمانی کریستیان دروستِن توضیح داد: «مبارزه با این ویروس “نه دویِ ۱۰۰ متر، بلکه ماراتون” است.»
شاید اقدامات ایمنی در آلمان لازم نیست مانند چین کاملاً رادیکال باشد. در آنجا آشکارا موفق شده اند، آلودگی‌های تازه را کاهش دهند. سناریوی سوم تا این حد پیش نمی‌رود. پرسش این است کدام اقدامات چقدر خوب عمل می‌کند و از کدام‌یک از آن‌ها میتوان گذشت. این را تعداد مبتلایانِ هفته‌های آینده نشان خواهد داد.
امید وجود دارد!
چشم‌انداز اقدامات پیشگیری به مدت نیم سال یا یک سال بسیاری را می‌ترساند – ولی حتماً نباید به اینجا برسد. پژوهشگران، بسیار ساده، هنوز به‌اندازۀ کافی در بارۀ ویروس و شیوع آن نمی‌دانند که بتوانند نظر قابل اعتمادی را ارایه کنند. به همین دلیل ممکن است برخی از پارامترهای مدل بسیار بدبینانه جلوه کند – و نتیجه‌های محاسبات مدل گزاف بنماید.
بدین‌سان در این مرحله می‌تواند آشکار شود که شمار مبتلایان شناخته نشده بسیار بیش‌تر از حد انتظار است. اگر آن‌طور که یک مطالعه نشان می‌دهد، موردهای شناخته نشده ده بار بیش‌تر از آمارهای موجود باشد، بنابراین میزان مرگومیر بسیار پایین‌تر خواهد بود. در نتیجه، تعداد بالایی از مبتلایان آلوده به ویروس هم برای سیستم بهداشت و درمان کم‌تر خطرناک خواهد بود.
در مدل برنامه‌نویس «گابریل گوه» میتوان برای مثال مرگومیر را از ۱٫۰ درصد به ۰٫۱ درصد کاهش داد و شبیه‌سازی را به جای ۵۰۰ تَن مبتلا با ۵۰۰۰ تَن مبتلا شروع کرد. اگر اقدامات ملایمی را انتخاب کنیم، در ۲۰۰ روز نخست، نه کموبیش ۵۰۰ هزار، بلکه فقط ۵۰ هزار جان‌باخته خواهیم داشت.
ولی بیش‌ترین امید به پژوهشگرانی بستگی دارد که سرسختانه در زمینۀ دارو و واکسن کار می‌کنند. هرچه زودتر این‌ها در دسترس باشد، همان‌طور هم بحران کرونا زودتر سپری خواهد شد. با در دست داشتن واکسنی مؤثر که به بیماران اضطراری مستقیماً کمک کند، می‌توانیم اقدامات ایمنی را حتی‌الامکان به سرعت کاهش دهیم.
ریشارد نِهلِر بر این عقیده است که: «من کاملاً خوشبینم که در دوازده ماه آینده واکسنی وجود خواهد داشت.» احتمالاً در آینده میتوان برخی از اقدامات ایمنی را شُل کرد، در صورتی‌که پیگیرانه آزمایش کرد، برخوردها را دنبال و جدا [قرنطینه] کرد.
پژوهشگر می‌گوید، روزهای سختی پیش روی مردم است، «اما من فکر می‌کنم مهار ویروس ممکن است. این نتیجه را چین، کرۀ جنوبی و سنگاپور به ما نشان می‌دهند.»