اسرائیل سال‌هاست در تلاش برای تغییر موازنه قوا در منطقه، به طور غیرقانونی اسلحه به آذربایجان ارسال می‌کند که بر درگیری این کشور با ارمنستان تأثیر گذاشته و با ایران همسایه هم بحران ایجاد کرده است.
بر اساس تحقیقات روز ۶ مارس هاآرتص، تسلیحات اسرائیلی در طول جنگ ۲۰۲۰ در قره‌باغ کوهستانی به ارتش آذربایجان تحویل داده شده است که هزاران غیرنظامی را کشته، زخمی و آواره کرده است.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، درگیری در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ کوهستانی بین آذربایجان و ارمنستان به جنگی آشکار و خونین تبدیل شد و هر دو طرف با تحریم‌ها و محدودیت‌های صادراتی شدید آمریکا و اروپا مواجه شدند.
افشای صادرات تسلیحات اسرائیل به آذربایجان جنجال برانگیخته است و سازمان دیده‌بان حقوق بشر (HRW) از اتهامات مربوط به نقض حقوق بشر از جمله استفاده از مهمات خوشه‌ای ممنوعه و گلوله‌باران مناطق غیرنظامی از سوی ارتش آذربایجان انتقاد کرده است.
این افشاگری‌ها هم‌چنین باعث افزایش تنش بین اسرائیل و ارمنستان شده است. در پی این بحران، ایروان در سال ۲۰۲۰ سفیر خود را از تل آویو فراخواند و از اسرائیل خواست که صادرات تسلیحات به آذربایجان را متوقف و موضعی بی‌طرف در این مناقشه اتخاذ کند.
ارسال تسلیحات اسرائیلی به آذربایجان از راه هوا
بر اساس اسناد جدید، شرکت هواپیمایی باری آذربایجانی Silk Way Airlines حدود یک دهه است که برای حمل مواد منفجره در پایگاه نیروی هوایی «اُودا» اسرائیل فرود می‌آید. قانون هوانوردی اسرائیل حمل‌ونقل معمول مواد منفجره از فرودگاه پرجمعیت بن گوریون را ممنوع می‌کند. بنابراین، در سال ۲۰۱۶، «سیلک وی» برای ادامه فرود در اُودا معاف شد – برخی از این پروازها ظاهراً از علامت رسمی وزارت دفاع آذربایجان استفاده می‌کردند.
این افشاگری هم‌چنین نگرانی‌های داخلی را در مورد خطرات احتمالی محموله‌های این شرکت هواپیمایی برانگیخته است و مقامات اسرائیلی را بر آن داشته تا برای محافظت از مردم، تحقیقاتی را در مورد رعایت مقررات از سوی این شرکت هواپیمایی آغاز کنند.
این افشاگری پس از آن منتشر شد که گزارشی از سوی پروژه گزارش‌دهی جرایم و فساد سازمان‌یافته (OCCRP) فاش کرد که «سیلک وی» ظاهراً ۳۵۰ پرواز مخفی را بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ انجام داده است که صدها تُن سلاح را به طور غیرقانونی از بلغارستان برای داعش، به سوریه و سایر کشورهای منطقه حمل کرده است. این افشاگری پس از آن آشکار شد که یک خبرنگار در سال ۲۰۱۶ درخواست آزادی اطلاعات را به دولت ایالات متحده ارایه کرد.
این گزارش هم‌چنین نشان داد «سیلک وی»، که متعلق به شرکتی است که در گذشته با الهام علی‌اف، رییس‌جمهور آذربایجان و خانواده‌اش روابط داشته، چندین قرارداد پرسود با ارتش آمریکا بسته است. جالب توجه است که این شرکت هواپیمایی ۴۱۹.۵ میلیون دلار وام از بانک صادرات و واردات ایالات متحده دریافت کرد تا ناوگان خود را توسعه دهد و سه هواپیمای باری بوئینگ ۸-۷۴۷ خریداری کند تا به آن‌چه که به عنوان عملیات «هراس‌انگیز» توصیف می‌کند، ادامه دهد.
بانک Ex-Im یک آژانس فدرال است که وظیفه اصلی آن حمایت از خرید محصولات ساخت ایالات متحده مانند هواپیماهای بوئینگ است. با این حال، شرکت هواپیمایی آذربایجان قاطعانه ادعاهایی مبنی بر انجام صدها پرواز مخفی حمل سلاح را رد کرده و مدعی است که این گزارش نتیجه یک کمپین اطلاعات نادرست سازماندهی شده از جانب نویسندگان با انگیزه ژئوپلیتیکی بوده است.
صرف‌نظر از این ادعاها، «سیلک وی» با چندین مؤسسه بزرگ جهان از جمله ارتش ایالات متحده، بوئینگ و خدمات بین‌المللی بوئینگ، وزارت دفاع کانادا، بوندس‌وهر آلمان، ارتش فرانسه و سازمان ملل روابط قراردادی دارد.
اتحاد بین اسرائیل و آذربایجان
تل‌آویو و باکو روابطی عمل‌گرایانه و محتاطانه ایجاد کرده اند و آذربایجان بازار مهم چند میلیارد دلاری برای صنایع دفاعی اسرائیل است. هاآرتص گزارش میدهد که از سال ۲۰۰۵ و با وجود تحریم تسلیحاتی، نزدیک به ۷۰ درصد تسلیحات آذربایجان به وسیلۀ اسرائیل تأمین می‌شود، در حالی‌که شرکت‌های فن‌آوری اسرائیل باکو را با فن‌آوری جاسوسی پیشرفته، از جمله جاسوس‌افزار بحث‌برانگیز Pegasus از شرکت بدنام تسلیحات سایبری اسرائیل، NSO Group تأمین کرده اند.
آذربایجان به نوبه خود به اسرائیل نفت و –مهم‌تر از همه – امکان دسترسی به مرزهای ایران را میدهد. در سال ۲۰۱۱، اتحاد بین دو کشور با یک قرارداد ۱.۶ میلیارد دلاری تقویت شد که شامل باتری موشک‌های باراک، پهپادهای جستجوگر و هرون از صنایع هوافضای اسرائیل (IAI) و مشارکت بین سیستم‌های دفاعی هوانوردی و صنایع دفاعی محلی آذربایجان بود.
همکاری میان اسرائیل و آذربایجان به حوزه نظامی محدود نمی‌شود، بلکه به سرمایه‌گذاری های اقتصادی نیز گسترش می‌یابد. دولت در باکو به تازگی مناقصه‌هایی را برای بازسازی «مناطق آزاد شده» در قره‌باغ منتشر کرده و از کارآفرینان خارجی برای سرمایه‌گذاری در مناطق انرژی سبز دعوت می‌کند. شرکت‌های اسرائیلی قبلاً در این پروژه‌ها از جمله پلتفرم سرمایه‌گذاری OurCrowd شرکت کرده اند.
OurCrowd تفاهم‌نامه‌ای با شرکت سرمایه‌گذاری عمومی آذربایجان (AIC) برای همکاری سرمایه‌گذاری استراتژیک امضاء کرد. AIC در ۱۰ تا ۱۵ استارت آپ از مجموعه OurCrowd سرمایه‌گذاری خواهد کرد که می‌توانند به اقتصاد آذربایجان کمک کنند و بر حوزه‌هایی مانند انرژی، بهداشت، فن‌آوری کشاورزی، فن‌آوری غذایی و آموزش تمرکز دارند.
حضور موساد در آذربایجان
بر اساس گزارش‌های اخیر، باکو به آژانس اطلاعاتی موساد اسرائیل اجازه داده است تا دفتری راه‌اندازی کند که به آن اجازه میدهد دستگاه‌های شنود و ردیابی را در آذربایجان برای نظارت بر فعالیت‌های ایران در ازای دریافت تسلیحات از سوی اسرائیل نصب کند. افزون بر این، بنا بر گزارش‌ها، باکو یک فرودگاه برای حمایت از اسرائیل در صورت تصمیم به حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران آماده کرده است.
دسترسی اسرائیل به فرودگاه‌های آذربایجان به طور قابل توجهی توانایی آن‌را برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران بهبود می‌بخشد، زیرا جنگنده بمب‌افکن‌های اسرائیلی می‌توانند به جای اتکاء به سوخت‌گیری هوایی، بیش‌تر به سمت شمال پرواز کرده و در آذربایجان فرود بیایند.
رزمایش‌های سوخت‌گیری هوایی اسرائیل در گذشته از سوی یک افسر ارشد اطلاعاتی ارتش آمریکا مورد انتقاد قرار گرفته بود، زمانی که آن‌ها را «بسیار کم» و «نه خیلی خوب» توصیف کرد. در سال ۲۰۱۰، در طول رزمایش مشترک با رومانی، ایالات متحده از بمباران رزمایش‌های یک کشور عضو ناتو علیه ایران ابراز ناراحتی کرد و اسرائیلی‌ها در نهایت مجبور شدند فعالیت‌های نظامی خود را در آنجا کاهش دهند. در حالی‌که استفاده از فرودگاه‌های آذربایجان حمله اسرائیل به ایران را تضمین نمی‌کند، ولی مطمئناً احتمال چنین حمله‌ای را افزایش میدهد.
در مصاحبه‌ای با تایمز در سال ۲۰۱۲، «شیمون» مأمور موساد فاش کرد که آذربایجان کشوری است که عوامل موساد به طور مخفیانه در آن فعالیت می‌کنند و به عنوان «منطقه‌ای اساسی برای کارهای اطلاعاتی» در نظر گرفته می‌شود.
به گفته شیمون، حضور موساد در جمهوری قفقاز جنوبی قابل توجه اما نامحسوس است، زیرا عملیات در سال‌های اخیر باعث افزایش نزدیکی آن به ایران شده است. منطقه مرزی بین جمهوری آذربایجان و ایران که تنها چند ساعت با پایتخت باکو فاصله دارد، منطقه‌ای کلیدی برای عملیات اسرائیل در ایران است.
تضعیف امنیت ایران
گزارش‌ها حاکی از آن است که در سال ۲۰۱۸، موساد اسناد محرمانه مربوط به برنامه هسته‌ای ایران را از طریق آذربایجان منتقل کرده است. مقامات ایرانی ۱۰ نفر مظنون به ارتباط با سازمان جاسوسی را دسگیر کردند که متهم به هدف قرار دادن پرسنل اطلاعاتی ایران در استان آذربایجان غربی شدند. این شبکه جاسوسی متهم به تلاش برای کسب اطلاعات از پرسنل اطلاعاتی ایران از طریق روش‌های خشونت‌آمیز مانند آدم‌ربایی، تهدید و ضرب و شتم شده است.
آن‌ها هم‌چنین به آتش زدن منازل و خودروهای مقامات اطلاعاتی ایران و اقدام به ترور مأموران اطلاعاتی متهم شده اند. گفته می شود این گروه تحت هدایت افسران موساد در آذربایجان غربی، تهران و هرمزگان فعالیت می‌کرد.
پس از ۳۰ سال روابط دیپلماتیک بین دو کشور، سفارت جمهوری آذربایجان در تل آویو در ۲۹ مارس افتتاح شد.
در خلال این مراسم که جیحون بایراموف وزیر امور خارجه آذربایجان شخصاً در آن حضور داشت، الی کوهن وزیر امور خارجه اسرائیل یک بمب خبری منفجر کرد: «من و بایراموف توافق کردیم که یک جبهه مشترک علیه ایران تشکیل دهیم.»
پاسخ ایران به سرعت رسید و در نهایت از سوی ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در توئیتر منتشر شد، جایی که او فاش کرد که باکو نه تنها از توضیح ادعای تحریک‌آمیز کوهن به مقامات در تهران خودداری کرده است، بلکه «اتهامات جدید علیه ایران» نیز مطرح شده است:
کنعانی در توئیتی دیگر هشدار داد که هدف تل‌آویو اختلاف افکنی میان مسلمانان است و به برادران و خواهران مسلمان آذربایجان توصیه کرد که از نیات واقعی دشمن صهیونیستی آگاه باشند.
هم موساد و هم شرکت هواپیمایی سیلک وی ثابت کرده اند که مؤلفه‌های مهم اطلاعات استراتژیک و مشارکت نظامی اسرائیل و آذربایجان در نبرد علیه ایران هستند و با افزایش تنش‌ها، این همکاری احتمالاً گسترش بیش‌تری خواهد یافت. تا زمانی که تل آویو مایل به دور زدن تحریم‌ها و مجازات‌ها برای تأمین تجهیزات نظامی باکو باشد، وابستگی آذربایجان به موساد افزایش خواهد یافت.
باید دید باکو تا چه حد حاضر است همسایه جنوبی خود را عصبانی کند. همان‌طور که اربیل و باکو در سال‌های اخیر آموخته اند، استفاده اسرائیل از خاک آذربایجان به عنوان سکوی پرتاب برای تجاوز به ایران هرگز قابل تحمل نخواهد بود.
اما آیا آذربایجان می‌تواند عملیات تل آویو را در داخل مرزهای خود کنترل و مهار کند، وقتی شرایط بحرانی‌تر شود؟ ثبات و امنیت منطقه ممکن است به آن بستگی داشته باشد، به خصوص که چشم‌انداز ژئوپلیتیک غرب آسیا به سرعت در حال تغییر است.