ارتش آمریکا در ۳ ژانویه ۲۰۲۰، سردار سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را به همراه ابومهدی المهندس جانشین رئیس یگان‌های بسیج مردمی عراق را ترور کرد.
سه سال بعد، هنوز انگیزه های گرفتن چنین تصمیمی – و زمان وقوع آن – هنوز مورد بحث و گفتگو است. با این حال، دلایل این کشتار تکان دهنده آمریکا ممکن است نه تنها به نقش سلیمانی در درگیری های منطقه ای مربوط باشد، بلکه می تواند به نفوذ بین المللی فزاینده او نیز مرتبط باشد.
چرا سلیمانی به قتل رسید؟
بنا بر گزارش ها، سلیمانی مسئول هدایت طرح ایران برای محاصره اسرائیل با کمان موشکی و پهپادهای دقیق در منطقه غرب آسیا – از لبنان گرفته تا سوریه، عراق و غزه تا یمن – بود که مقامات اسرائیلی آن را تهدیدی وجودی برای دولت یهود می دانند.
ایالات متحده مدت‌هاست که سلیمانی را متهم کرده بود که پشت سر بسیاری از عملیات و مقاومت‌هایی است که پس از حمله این کشور به عراق از سال ۲۰۰۳ قرار دارد و ظاهراً دستور ترور او در زمانی صادر شد که او فرمان عملیات علیه نیروهای آمریکایی صادر کرده بود.
فرمانده سپاه قدس – همراه با مهندس – برای تلاش‌های عراق برای شکست داعش بسیار مهم بودند بخصوص که عملیات آنها فراتر از کنترل و دستور کار ایالات متحده و متحدان منطقه‌ای آن میرفت زیرا که غربی ها این گروه تروریستی را اغلب برای تامین منافع سیاسی و جغرافیایی خود مورد استفاده قرار میدادند.
علاوه بر این، ایالات متحده، ایران و در نتیجه سلیمانی را مسئول حمله یمن به تاسیسات نفتی آرامکو عربستان سعودی در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۹ میدانست. حمله به تاسیسات آرامکو آنقدر گسترده بود که نیمی از تولید نفت عربستان را مختل کرد و بزرگترین حمله در نوع خود از زمان حمله صدام حسین رئیس جمهور سابق عراق به کویت در سال ۱۹۹۰ بود.
یک رهبر در محور مقاومت
به گفته یک سیاستمدار عرب که روابط قوی با محافل تصمیم‌گیری در واشنگتن و ریاض دارد، سلیمانی «کلید‌دار» محور مقاومت بود.
این سیاستمدار می‌گوید: «حاج قاسم به‌طور منحصربه‌فردی توانایی تصمیم‌گیری و سپس اجرای این تصمیمات را داشت، که در بین رهبران یک «مزیت نادر» محسوب میشود. او با حرکت آزادانه و مذاکره مستقیم با دولتمردان، شبه نظامیان و جنبش های سیاسی مختلف توانست به سرعت به نتایج استراتژیک قابل توجهی دست یابد.
نمونه‌هایی از این موضوع بسیار زیاد است: فرمانده نیروی قدس در سال ۲۰۱۵، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه را متقاعد کرد که در سوریه مداخله نظامی کند و روابط پیچیده «آزادی» بین ترکیه و تهران را از طریق هاکان فیدان، مدیر اطلاعات ترکیه، سازماندهی کرد.
سلیمانی نقشی محوری در جلوگیری از سقوط دمشق، حفظ و توسعه پیوندهای مهم با جنبش مقاومت لبنان، حزب الله در بیروت، رهبری عملیات منطقه ای برای شکست داعش و مدیریت موفقیت آمیز توازن ظریف بین اجزای مختلف سیاسی در عراق داشت. در یمن، او توانست به جنبش انصارالله آموزش و تسلیحاتی ارائه کند که مسلماً مسیر تجاوز عربستان به یمن را تغییر داد.
نکات ذکر شده همه با هم یا جداگانه، او را به یک هدف مورد نظر برای ترور هم برای دولت آمریکا و هم برای نهادهای امنیتی اسرائیل تبدیل کرد.
سفر به ونزوئلا
اما ممکن است عوامل دیگری در تصمیم آمریکا برای ترور سلیمانی در ۳ ژانویه ۲۰۲۲ نقش داشته باشد.
در حالی که برخی از تحلیلگران به عنوان مثال به هجوم تظاهرکنندگان به سفارت آمریکا در بغداد در سال ۲۰۱۹ سه روز قبل از قتل فراقانونی اشاره می کنند، البته بعید به نظر میرسد تصمیم گیرندگان آمریکایی قاتلان خود را در واکنش به این حادثه نسبتاً بی آزار بسیج کرده باشند.
مهم‌تر برای آنها سفر اعلام‌نشده سلیمانی به ونزوئلا در سال ۲۰۱۹ بود که او با این سفر از خطوط قرمز واشنگتن در حوزه نفوذ جغرافیایی خود عبور کرد. سفر او به این کشور آمریکای جنوبی بیش از دو سال بعد توسط نیکلاس مادورو، رئیس جمهور ونزوئلا، طی مصاحبه ای با المیادین در دسامبر ۲۰۲۱ به طور علنی فاش شد.
مادورو اظهار داشت که سلیمانی بین مارس تا آوریل ۲۰۱۹ از کاراکاس بازدید کرد و در این مدت، ایالات متحده یک حمله سایبری و خرابکارانه را به ونزوئلا انجام داد که منجر به قطعی گسترده برق شد.
وی از ژنرال ایرانی به عنوان یک قهرمان نظامی که «با تروریسم و جنایتکاران تروریست وحشی که به مبارزان محور مقاومت حمله میکردند، مبارزه میکرد تجلیل کرد، او گفت ژنرال سلیمانی مرد شجاعی بود.»
اگرچه مادورو تاریخ دقیق این دیدار را اعلام نکرد، اما می‌توان حدس زد که این سفر در ۸ آوریل ۲۰۱۹ انجام شده و سلیمانی با اولین پرواز مستقیم شرکت هواپیمایی ماهان ایر ایران بین تهران و کاراکاس وارد این کشور شده است.
در آن زمان، حملات ایالات متحده به کاراکاس در اوج خود بود: به رسمیت شناختن خوان گوایدو به عنوان رئیس جمهور ونزوئلا از سوی واشنگتن، تحریم های اقتصادی همه جانبه، و سپس، در پایان آوریل، سازماندهی یک کودتا توسط رهبر اپوزیسیون مورد حمایت آمریکا لئوپولدو لوپز که منجر به فرار وی به سفارت اسپانیا شد.
گسترش روابط نظامی با کاراکاس
در جریان سفر سلیمانی به کاراکاس، همکاری نظامی ایران و ونزوئلا احتمالاً یکی از موضوعات کلیدی گفتگو بود.
مادورو پیش از سفر خود از تأسیس «یگان‌های دفاع مردمی» یا شبه‌نظامیان انقلابی برای حفظ نظم در برابر تلاش‌های کودتای مورد حمایت آمریکا خبر داده بود. هم منابع ایرانی و هم منابع آمریکای لاتین تایید می کنند که تهران در سازماندهی این شبه نظامیان نقش داشته است.
با این حال، مهم ترین همکاری نظامی دو کشور در زمینه صنعتی سازی نظامی بوده است. از زمان ریاست جمهوری سابق هوگو چاوز، ونزوئلا روی پروژه ای برای ساخت هواپیماهای بدون سرنشین کار می کند.
این را چاوز در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۲ اعلام کرد و خاطرنشان کرد که ما این کار را با کمک کشورهای مختلف از جمله چین، روسیه، ایران و سایر کشورهای متحد انجام می دهیم.
چند ماه قبل، فرمانده فرماندهی جنوبی ارتش ایالات متحده SOUTHCOM (منطقه مسئولیت تعیین شده شامل آمریکای مرکزی و جنوبی است)، ژنرال داگلاس فرایز در مورد همین پروژه صحبت کرد و آن را کم اهمیت جلوه داد و مدعی شد که ایران در حال ساخت هواپیماهای بدون سرنشین با «قابلیت های محدود» در ونزوئلا برای اهداف امنیت داخلی ونزوئلا است.
توسعه پهپادها
در واقع، ایران که از طرف نیروی قدس سلیمانی نمایندگی میشد، مشغول افزایش همکاری نظامی با ونزوئلا با توسعه نسل‌های جدید پهپادها و تهیه قطعات یدکی برای هواپیماهای ساخت آمریکا در کاراکاس بود. جالب اینجاست که برافراشتن پرچم ایران در مراسم نظامی نیروی هوایی ونزوئلا به یک امر عادی تبدیل شده است.
در ۲۰ نوامبر ۲۰۲۰، رئیس جمهور مادورو سخنرانی کرد و برنامه های خود را برای تولید انواع مختلف هواپیماهای بدون سرنشین اعلام کرد. در نزدیکی او یک مدل مینیاتوری از پهپاد به نمایش گذاشته شده بود که به نظر می‌رسید همان هواپیمای بدون سرنشین ایرانی مهاجر ۶ باشد که از سال ۲۰۱۸ در ایران تولید میشود. این موضوع توسط وزیر دفاع وقت اسرائیل، بنی گانتز، هنگام پذیرایی از سران سازمان های یهودی آمریکا در فوریه ۲۰۲۲ مطرح شد.
میراث سلیمانی در آمریکای لاتین
این تحولات نتیجه مستقیم تلاش های قاسم سلیمانی بود. یک مقام ونزوئلا به خبرنگار The Cradle گفت و تایید کرد که پروژه پهپاد این کشور با حمایت کامل ایران ساخته شده است. از آموزش مهندسان گرفته تا راه اندازی مراکز تحقیقاتی و تولیدی، تا تولید.
در اکتبر ۲۰۱۹، فرمانده نیروی دریایی ایالات متحده، دریاسالار کریگ اس. فالر، هشدار داد که روسیه، چین، ایران و کوبا در ظرفیت‌های متفاوتی در منطقه مسئولیت SOUTHCOM فعالیت می‌کنند. وی به ویژه خاطرنشان کرد که نفوذ و حضور ایران در آمریکای جنوبی محسوس است.
در مارس ۲۰۲۰، فرمانده SOUTHCOM ایالات متحده دوباره این هشدار را تکرار کرد و ایران را در صدر فهرست کشورهایی قرار داد که به ونزوئلا در دور زدن تحریم‌های آمریکا کمک کرده‌اند. ایالات متحده آمریکا از دیرباز آمریکای لاتین را به عنوان «حیاط خلوت» خود تلقی می کند و از طریق پایبندی خود به دکترین مونرو به دنبال جلوگیری از نفوذ قدرت های رقیب یا متخاصم در منطقه بوده است. ممکن است نفوذ سلیمانی در نیمکره غربی تهدیدی برای منافع آمریکا و عبور از این «خط قرمز» تلقی شود.
نقش او در کمک به ونزوئلا در توسعه قابلیت‌های نظامی، از جمله تولید پهپاد، در واشنگتن به عنوان یک جهش کیفی در روابط خارجی ایران تلقی شد و احتمالاً عاملی در تصمیم به ترور سلیمانی بود.