در سال ۲۰۲۳، آفریقای جنوبی ریاست گروه بریکس را بر عهده دارد و اعلام کرده است که قصد دارد در راستای مشارکت نزدیک‌تر میان بریکس و آفریقا کار کند. آفریقای جنوبی به عنوان یکی از اعضای اتحاد بریکس (BRICS)، یکی از فعال‌ترین حامیان ترویج بریکس به عنوان یک پلاتفرم باز است که آفریقا و بقیه کشورهای در حال توسعه را از طریق فرمت BRICS+ (بریکس پلاس) دربر می‌گیرد. امروزه تصور یک گروه بریکس در صحنه بین‌المللی بدون آفریقای جنوبی و آفریقا که یکی از مهم‌ترین برنامه‌های منطقه‌ای آن باشد، غیرممکن است. در واقع، آفریقا بسیار بیش‌تر از یک شریک منطقه‌ای در استراتژی توسعه بریکس اهمیت دارد – کلید تحقق مأموریت جهانی واقعی بریکس در دست آفریقاست.
این سؤال مطرح می‌شود که مأموریت واقعی بریکس امروز چیست – آیا موضوع بر سر ایجاد یک «باشگاه سنگین وزن‌ها» یا بهتر بگوییم یک پلاتفرم گسترده است که نه تنها می‌تواند غول‌های کشورهای در حال توسعه، بلکه میانه را هم -اقتصادهای ملی متوسط و کوچک جنوب جهانی- در بر گیرد؟ به عبارت دیگر، آیا بریکس باید به سمت یک باشگاه انحصاری و درونگرا تکامل یابد یا یک پلاتفرم فراگیر باز باشد، که طیف وسیعی از روش‌های همکاری اقتصادی را ارایه می‌دهد؟ بسیاری از کارشناسان توسعه آینده بریکس را از منظر اندازه می‌بینند – از این‌رو بحث در مورد گسترش بیش‌تر در این بلوک، که شامل بزرگ‌ترین کشورهای در حال توسعه گروه ۲۰ است، مطرح می‌شود. اما پذیرش آفریقای جنوبی به عنوان عضو بریکس نشان دهنده دور شدن از این اولویت‌بندی وزن و اندازه به سمت گنجاندن و نمایندگی همه مناطق اصلی جنوب جهانی، است (تعدادی از کشورهای در حال توسعه از نظر تولید ناخالص داخلی بزرگ‌تر از آفریقای جنوبی هستند). ادغام آفریقای جنوبی در بریکس امکان تبدیل این پلاتفرم را از یک باشگاه نخبگان سنگین وزن به بلوکی که دسترسی به طیف گسترده و متنوع‌تری از کشورهای در حال توسعه را فراهم می‌کند، ممکن می‌سازد.
این گرایش به سمت شمول بیش‌تر و ادغام یک اقتصاد آفریقایی در یک پلاتفرم (انجمنی از بزرگ‌ترین اقتصادهای توسعه یافته)، بریکس را از G7 متمایز می‌کند. در حالی‌که G7 هم‌چنین قالب‌های همکاری را با کشورهای در حال توسعه آغاز کرده است، اما اساساً یک باشگاه نخبگان باقی می‌ماند که هسته آن تنها به اقتصادهای پیشرفته با بزرگ‌ترین تولید ناخالص داخلی محدود می‌شود و چشم‌انداز روشنی برای گنجاندن کشورهای در حال توسعه در هسته اصلی آن وجود ندارد. در مورد بریکس، نه تنها هسته اصلی آن در حال حاضر به آفریقای جنوبی گسترش یافته است، بلکه بحث‌های فعالی در مورد امکان ترکیب هسته بریکس با سایر اقتصادهای آفریقایی نیز وجود دارد.
شاید تصادفی نباشد که شکل همکاری در دوران ریاست آفریقای جنوبی در بریکس انگیزه مهمی دریافت کرد – ابتدا در طول نشست‌های اطلاع‌رسانی در اجلاس سران بریکس در سال ۲۰۱۳ در دوربان و سپس در اجلاس سال ۲۰۱۸، زمانی که آفریقای جنوبی با موفقیت میزبان اجلاس بریکس شد، نشست‌های بریکس+ برای نخستین بار از مشارکت کشورهای نماینده بلوک‌ها و گروه‌های منطقه‌ای از کشورهای در حال توسعه خبر داد. در این زمینه، می‌خواهم این ادعا را مطرح کنم که در بین همه اقتصادهای بریکس، آفریقای جنوبی کم‌ترین سیاست واقعی را (با گرایش محدود به منافع ملی) داشته و شاید بیش از همه متعهد به حمایت از دستور کار گسترده‌تر آفریقا «فراتر از مرزهایش» و سیاست‌های منطقه‌ای برای ارتقای توسعه، توسعه جنوب جهانی توسعه متوازن‌تر برای جامعه جهانی است.
همه این‌ها به این معنی است که آفریقای جنوبی و به طور گسترده‌تر آفریقا دروازه‌های کلیدی بریکس برای گسترش دامنه دسترسی خود به سایر کشورهای در حال توسعه هستند. ایجاد بستری برای ترتیبات منطقه‌ای که بلوک‌های منطقه‌ای کشورهای در حال توسعه را گرد هم می‌آورد، می‌تواند یک نوآوری و کمکی پایدار نه تنها به توسعه فی نفسۀ خود بریکس، بلکه در ایجاد یک سطح جدید و منطقه‌ای از حکمرانی جهانی باشد. آفریقا در موقعیتی قوی برای رهبری چنین تلاش‌هایی قرار دارد، زیرا در حال حاضر جنوب جهانی را در ایجاد یک منطقه تجارت آزاد فرا قاره‌ای -منطقه تجارت آزاد قاره آفریقا (AfCFTA) رهبری می‌کند- در حالی‌که اتحادیه آفریقایی مسلماً یکی از فعال‌ترین و مؤثرترین بلوک‌های فرا قاره‌ای-منطقه‌ای جهان است که احتمالاً عضویت کامل در G20 را به دست خواهد آورد.
تشکیل بستری برای توافقات منطقه‌ای می‌تواند از چند جهت به توسعه کشورهای بریکس کمک کند. ایجاد بستری برای سازمان‌های منطقه‌ای که کشورهای بریکس در آن عضویت دارند – از جمله کشورهای اتحادیه اروپایی، آسه‌آن، سازمان همکاری شانگهای و سلاک – می‌تواند دامنه بریکس پلاس را به اکثریت قریب به اتفاق جنوب جهانی گسترش دهد. یک پلاتفرم منطقه‌ای که ترتیبات مالی منطقه‌ای کشورهای BRICS+ (شامل EFSD، FLAR و BRICS CRA) را گرد هم می‌آورد، می‌تواند مبنایی برای یک ترتیبات ذخیره اضطراری مؤثرتر BRICS (CRA) باشد – همان‌طور که مارکو فرناندز خاطرنشان کرد: «عدم وجود رهبری قوی از زمان آغاز به کار آن در سال ۲۰۱۵ و فقدان یک استراتژی مستحکم از سوی پنج کشور عضو، CRA را از اعتلاء باز داشته است.۱ مهم‌تر از همه، یک پلاتفرم برای توافقات تجاری منطقه‌ای – مانند AfCFTA، و هم‌چنین مرکوسور MERCOSUR و اتحادیه اقتصادی اورآسیا – می‌تواند به عنوان مبنایی برای تقویت یکپارچگی تجاری در قالب بریکس پلاس باشد. همان‌طور که در مورد BRICS CRA، یکپارچگی تجاری در دستور کار بریکس نیز عقب مانده است، اما با پیشرفت بیش‌تر اعضای بریکس در بلوک‌های تجاری منطقه‌ای مربوطۀ خود، ممکن است اکنون بتوان مسیر «ادغام یکپارچه‌سازی» را دنبال کرد.
همه کمک‌های فوق از آفریقای جنوبی نه تنها می‌تواند به افزایش مقیاس و ایجاد همبستگی در دایره گسترده‌تر BRICS پلاس کمک کند، بلکه از نظر اقتصادی، آن‌ها می‌توانند به بریکس رونق بسیار مورد نیاز برای تجارت متقابل و انگیزه رشد قوی را بدهند. همان‌طور که جفری ساکس، حامی اهداف توسعه پایدار دبیرکل سازمان ملل متحد، آنتونیو گوترش، اظهار داشت: «آفریقا می‌تواند تا دهه‌های آینده با نرخ‌های ۷ درصد یا بیش‌تر در سال به رشد خود ادامه دهد. چیزی که ما شاهد آن خواهیم بود … یک شتاب واقعی در توسعه پایدار آفریقا است، به طوری که آفریقا بخش سریع رشد اقتصاد جهانی خواهد بود. آفریقا مکانی برای سرمایه‌گذاری است.»۲
در نهایت، وجود آفریقای جنوبی در بریکس است که به آن مفهوم جمع‌گرایی اعطاء می‌کند. بریکس به آفریقا نیاز دارد تا این بلوک سفری به سوی گشایش، فراگیری و رشد بیش‌تر را آغاز کند. آفریقا به نوبه خود می‌تواند سهم ملموسی در ایجاد حکومت جهانی منصفانه و عادلانه‌تری از طریق بریکس پلاس داشته باشد. به هر حال، این دقیقاً سناریوی «برد-برد» است که می‌تواند نه تنها به بریکس و آفریقا، بلکه به جنوب جهانی و کل اقتصاد بین‌المللی خدمت کند.
———————-
منابع:
۱ https://asiatimes.com/2023/04/brics-gains-new-chance-to-improve-global-development/
۲ https://www.afdb.org/en/news-and-events/press-releases/africas-economic-growth-outpace-global-forecast-2023-2024-african-development-bank-biannual-report-58293