در ۱۴ فوریه سال ۲۰۲۴ میلادی، نمایندگان جمهوری کُره و کوبا در سازمان ملل در نیویورک به نشانه برقراری روابط رسمی به تبادل یادداشت‌های دیپلماتیک پرداختند. کوبا ۱۹۳-مین کشوری است که جمهوری کره با آن روابط دیپلماتیک برقرار کرده است.
به گزارش دفتر ریاست جمهوری کره، این رویداد نقطه اوج تلاش‌های دیپلماتیک سئول برای برقراری رابطه با کشورهای سوسیالیستی بود که به طور سنتی مناسبات دوستانه خود را با جمهوری دمکراتیک خلق کره حفظ کرده اند. در این رابطه، سئول معتقد است که این امر ضربه سیاسی، روانی و اعتباری مهمی به پیونگ یانگ وارد می‌کند.
رابطه کوبا با دو کره چگونه است؟
در سال ۲۰۱۲ در دانشگاه هاوانا تدریس یک واحد درسی زبان کُره‌ای افتتاح شد، اما در سال ۲۰۱۸ به دلایل مختلف در این کشور متوقف شد.
کوبا، دولت کره جنوبی را در سال ۱۹۴۹ به رسمیت شناخت، ولی هیچ رابطه دیپلماتیک رسمی برقرار نشد. در سال ۱۹۵۹ پس از انقلاب کوبا، هنگامی‌که فیدل کاسترو به قدرت رسید، روابط دو کشور تیره شد. از سال ۱۹۶۰، کوبا و کره شمالی روابط برادرانه و نزدیک خود را بر مبنای ارزش‌های مشترک ضدآمریکایی و ضدامپریالیستی برقرار و حفظ کرده اند.
در ماه مارس ۱۹۸۶، فیدل کاسترو به دعوت کیم ایل سونگ، و در سال ٢٠١۸ میگل دیاز-کانل رییس‌جمهور جدید کوبا، به کره شمالی سفر کردند. در آوریل سال ۲۰۲۱، وقتی دیاز کانل به ریاست حزب کمونیست کوبا انتخاب شد، کیم جونگ اون یک پیام تبریک برایش ارسال کرد. در ژانویه سال ۲۰۲۴، به مناسبت شصت و پنجمین سالگرد انقلاب کوبا، کیم برای تحکیم بیش‌تر مناسبات دوجانبه میان دو کشور اظهار امیدواری کرد. در همان ماه، سفیر کوبا در کره شمالی، ادواردو لوئیس گارسیا کورِآ، سِمت خود را به عهده گرفت. وی در ۳۱ ژانویه استوارنامه خود را به چو ریونگ هه، رییس هیأت رییسه مجلس عالی خلق تقدیم کرد.
کوبا یکی از متحدین دیرینه جمهوری دمکراتیک خلق کره است، گرچه این روابط به خاطر دوری مسافت و کوچکی اندازه اقتصادهای دو کشور چنان‌که باید فعال نیست. رسانه‌های دولتی کره شمالی غالباً گزارش‌های مثبتی از امور کوبا ارایه می‌دهند. به دنبال درگذشت فیدل کاسترو، رهبر سابق کوبا در سال ۲۰۱۶، کیم وی را «رفیق هم‌رزم» خطاب کرد و از سفارت کوبا در پیونگ یانگ برای ادای احترام به او دیدار به عمل آورد.
کره جنوبی از سال‌های ۲۰۰۰، به کوبا پیشنهاد روابط رسمی می‌داد و از سال ۲۰۰۵ یک سفیر تجاری در هاوانا دارد. گفته می‌شود که این مورد تحت تأثیر به اصطلاح «موج کره‌ای» رخ داده است. در سال ۲۰۱۶ در دولت وقت، پارک گیون-های، وزیر خارجه وقت یون بنگ-سه، برای اولین بار به کوبا سفر کرد.
اکنون در کوبا قریب ۱.۱۰۰ کره‌ای‌تبار زندگی می‌کنند که در دوران حکومت استعماری ژاپن بر شبه جزیره کره در دهه ۱۹۲۰ از مکزیک به کوبا نقل مکان کردند. پیش از همه‌گیری ویروس کرونا، سالانه ۱۴۰۰۰ نفر از اتباع کره جنوبی از کوبا دیدن می‌کردند.
از مذاکرات چه می‌دانیم؟
میگل دیاز کانل، پس از یک دوره طولانی رهبری کاسترو‌ها به قدرت رسید و اصلاحاتی را در کوبا آغاز کرد و در سال ۲۰۱۵ روابط دیپلماتیک با ایالات متحده را برقرار ساخت.
یکی از مقامات وزارت خارجه که خواست نامش فاش نشود، گفت که مذاکرات برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با کره جنوبی به صورت مخفیانه در میان موجی از سیاست یون سوک یئول برای بالا بردن وجهه بین‌المللی کره به عنوان «کره جهانی» برگزار شد. این رویداد از طریق کانال سازمان ملل در نیویورک و سفارت‌های دو کشور در مکزیک تسهیل شد. به علاوه، وزیر خارجه پیشین (کره)، پارک چین، سال گذشته سه بار با مقامات بلندپایه کوبا تماس داشت. توافق نهایی هنگام جشن سال نو قمری اخیر حاصل شد.
در بیانیه خبری گفته شد «تصمیم به برقراری روابط رسمی بین دو کشور بر اساس اهداف و اصول منشور حقوق بین‌الملل سازمان ملل متحد و روح و قواعد کنوانسیون وین در مورد روابط دیپلماتیک مورخ ۱۸ آوریل ۱۹۶۱ اتخاذ شد.» وزارت خارجه کره در بیانیه جداگانه‌ای، روابط رسمی با کوبا را «نقطه عطفی تعیین کننده» در تلاش این کشور برای تقویت دیپلماسی با آمریکای مرکزی و جنوبی دانست.
کوبا اکنون ۱۹۳-مین کشوری است که کره جنوبی با آن روابط دیپلماتیک برقرار کرده است. مقامات دو کشور در نظر دارند در مورد گشایش متقابل نمایندگی‌های دیپلماتیک گفت‌وگو کنند.
چه چیز باعث شد هاوانا چنین گام قاطعی بردارد؟
به باور سئول عوامل چندی در این امر دخیل اند:
* هم‌زمان با افزایش مبادلات اقتصادی بین سئول و هاوانا، شمار گردشگران کره‌ای در کوبا به دلیل تأثیر موج کره‌ای پیوسته افزایش یافته است. این امر نوعی اقدام عملی می‌طلبید.
* افزایش احتمال پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ماه نوامبر، موجب شد کوبا به دنبال متحدانی برای خود بگردد: «حمایت ترامپ از سیاست‌های تندروانه مانند گنجاندن نام کوبا به عنوان “کشور حامی تروریسم”، چالش‌های این کشور جزیره‌ای را تشدید کرد.م
* این بیانیه از جمله بیانه‌های معمولی نبود که «کوبا نیازهای عملگرایانه و همکاری اقتصادی را بر اتحادهای ایدئولوژیک ترجیح دهد.»
کُره از شریک جدیدش چه سودی می‌برد؟
در ۱۸ فوریه ۲۰۲۴ سخنگوی دولت جمهوری کره اظهار داشت که برقراری روابط دیپلماتیک با کوبا تأثیر مثبتی بر اقتصاد کره جنوبی خواهد گذاشت و فهرستی از مزایای احتمالی را ارایه کرد:
* کوبا دارای منابع معدنی قابل توجهی مانند کبالت و نیکل است (چهارمین و پنجمین ذخایر بزرگ جهان) که برای تولید باطری لازم است. اگر آمریکا محاصره اقتصادی و تجاری علیه کوبا را لغو کند، شرکت‌های کره جنوبی می‌توانند از منابع عظیم کوبا استفاده کنند.
* با توجه به کمبود چنین کالا‌هایی به دلیل تحریم‌های اقتصادی واشینگتن علیه هاوانا، دولت جمهوری کره جنوبی می‌تواند برای کمک به ایجاد کسب و کارهای داخلی و ورود به بازار داخلی کوبا، به ویژه در زمینه‌های نیازهای اساسی، لوازم خانگی و تجهیزات صنعتی، به کوبا یاری رساند. به علاوه، شرکت‌های کره جنوبی ممکن است فرصت‌های مناسبی برای افزایش همکاری‌ها در بخش‌هایی مانند کالاهای مصرفی، الکترونیک و ماشین‌آلات، غذا، ارتباطات و خدمات ارتباطی پیدا کنند.
* یکی دیگر از زمینه‌های امیدوار کننده همکاری در زمینه انرژی است، زیرا کوبا که از کمبود مزمن برق رنج می‌برد، به دنبال راهکارهایی برای گسترش ظرفیت تولید برق خود، از جمله استفاده از منابع انرژی‌های تجدیدپذیر است.
* پزشکی و بیوتکنولوژی نیز به عنوان بخش‌های بالقوه برای همکاری‌های اقتصادی و تحقیقاتی آینده بین دو کشور شناسایی شدند.
* هم‌چنین امکان عرضه محصولات کشاورزی و ماهی به خارج وجود دارد.
* گنجاندن هاوانا در برنامه رسمی کمک به توسعه فرصت‌هایی را برای همکاری و استفاده از نیروی کار حرفه‌ای کوبا (پزشکی، بیو-صنعت) و تحقیق و توسعه مشترک در پزشکی بالینی می‌گشاید.
در اینجا یک جنبه سیاسی هم وجود دارد که در رسانه‌ها مورد بحث قرار گرفته: «به نظر می‌رسد کره شمالی به دلیل احتمال پیروزی ترامپ در انتخابات فرصت‌های قابل توجهی را ارایه می‌دهد و به دنبال گفت‌وگوی مستقیم با ایالات متحده است و مایل است کره جنوبی را به حاشیه براند. اگر این قضیه آشکار شود، کوبا به طور بالقوه می‌تواند نقش یک میانجی را بین دو کره ایفا کند.»
در همین حال، نماینده مرکز فرهنگی کره در هاوانا در ۱۸ فوریه گفت که قرار است یک دوره زبان کره‌ای به صوررت آزمایشی در کالج هنر کوبا در ماه مارس افتتاح شود.
جمهوری کره قصد دارد در آینده نزدیک یک کنسولگری در کوبا افتتاح کند تا به کره‌ای‌هایی که از کشور دیدن می‌کنند یاری رساند. پیش از همه‌گیری کووید-۱۹، نزدیک به ۱۴۰۰۰ کره‌ای سالانه از کویا دیدن می‌کردند.
واکنش جمهوری دمکراتیک خلق کره چه بود؟
معمولاً آژانس شبکه خبری کره خیلی سریع به هرگونه رفتار ضد کره شمالی واکنش نشان می‌دهد. اما تا زمان نوشتن این یادداشت، چیزی درباره برقراری روابط دیپلماتیک بین هاوانا و سئول از آژانس شبکه خبری کره منتشر نشده است. حتی در حد نام بردن از «کشوری» که رفتار ناسپاسانه داشته است.
با این حال رسانه‌ها مدعی شدند که گزارش‌های رسانه‌های دولتی از رویدادهایی که دیپلمات‌های خارجی در آن حضور داشتند، اشاره‌ای به سفیر کوبا نشده است، در حالی‌که عکسی که سفارت روسیه در کره شمالی منتشر کرده است حضور سفیر کوبا را نشان می‌دهد. این غیرعادی به نظر می‌رسید و کارشناسان اظهار داشته اند که «کره شمالی ممکن است شکایت خود را علنناً علیه کوبا ابراز نکند، اما ممکن است روابطش با کوبا مثل گذشته نباشد، زیرا هاوانا هنگامی‌که پیونگ یانگ سئول را دشمن اصلی خود معرفی کرده بود با آن روابط رسمی برقرار کرد.»
در شرایط موجود تنها دو کشور هستند که با شمال روابط دیپلماتیک دارند ولی با جنوب ارتباطی ندارند – سوریه و فلسطین که بخشاً به رسمیت شاخته شده است.
نظر کارشناسان به این حرکت چگونه است و نظر نویسنده چیست؟
خبرنگاران و پیونگ یانگ شناسان کره جنوبی وضعیت را با میزانی از سرخوشی ناموجه توصیف می‌کنند، گویی هاوانا نه تنها روابط دیپلماتیک با سئول برقرار کرده است، بلکه روابط خود را با پیونگ یانگ قطع کرده است: «به نظر اجتناب‌ناپذیر می‌رسد که کره شمالی به ناچار ضربه سیاسی و روانی قابل توجهی را متحمل شود.»
رسانه‌های محافظه‌کار مطالبی با عناوینی مانند «انزوای کره شمالی در جامعه جهانی عمیق‌تر می‌شود» منتشر کردند. جیونگ سئونگ-چنگ، از اعضای ارشد مؤسسه سِجونگ، تصمیم کوبا را بزرگ‌ترین شکست دیپلماتیک از هنگام به قدرت رسیدن کیم جونگ-اون خواند: «رهبران کره شمالی باید احساس شوک و خیانت کرده باشند. احتمالاً آن‌ها انتظار نداشتند چنین اتفاقی بیفتد.»
پارک وون-گون، پروفسور دانشگاه زَنان ایهوا، روابط جدید کوبا و کره جنوبی را به دلایل زیر منزوی‌تر کردن شمال می‌داند: «کیم جونگ اون تلاش می‌کند تا با بلوک ضد آمریکایی با کشورهایی که این رویکرد را دارند، ساختار جدید جنگ سرد ایجاد کند، اما برقراری روابط دیپلماتیک با کره جنوبی تا حدودی مانع چنین حرکتی شده است… این‌را می‌توان به این صورت تفسیر کرد که کره جنوبی به هدف دیپلماتیک خود برای ارسال پیامی روشن به شمال مبنی بر این‌که اقدامات تحریک‌آمیز کارساز نخواهد بود و به شمال توصیه می‌کند تا از انزوا خارج شود، «اگر مایل است به عنوان “یک کشور عادی” با آن رفتار شود.»
گفت‌وگو با چون آن ایلبو، تحت عنوان «کره شمالی باید از کوبا بیاموزد» منتشر شد. هاوانا سئول را به عنوان شریک انتخاب کرد، حتی اگر کره شمالی کره جنوبی را «دشمن قسم‌خوردۀ» خود تعریف کرده باشد. این بدان معناست که «سلاح‌های هسته‌ای و موشک‌ها نمی‌توانند برای دیکتاتوری مبتنی بر انتقال موروثی قدرت را تضمین کنند. کوبا نشان داده است که بهترین راه برای بقاء، پذیرش دوران در حال تغییر و در پیش گرفتن مسیر تجدیدنظر طلبانه است.»
به گفته الکساندر ژِبین، محقق برجسته در مرکز مطالعات کره، برقراری روابط با کوبا را می‌توان ابزار فشاری از سوی سئول دانست. «کره جنوبی به هر کشوری که با جمهوری دمکراتیک خلق کره رابطه داشته باشد، اهمیت می‌دهد تا کره شمالی را نیش بزند. من بعید نمی‌دانم که با کوبا حتی گام‌های ملموسی برای تحریک این روابط دیپلماتیک برداشته باشند. به ویژه، کره جنوبی وعده داد که توسعه زیرساخت‌ها را در کشورهای آمریکای مرکزی ارتقاء دهد تا اشتغال در آنجا افزایش یابد و جریان پناهجویان به ایالات متحده کاهش یابد. این یک ژست بسیار ملموس از کمک به کشورها بود. ممکن است کوبا در این برنامه گنجانده شود و امکانات زیرساختی را در آنجا به عنوان بخشی از یک برنامه به ظاهر بسیار شریف توسعه دهد.»
به نظر نویسنده این سطور، نیازی به تحلیل طبقاتی نیست «یک کشور دیگر روابط خود را با تایوان قطع می‌کند و با جمهوری خلق چین قرارداد منعقد می‌کند.» کره شمالی به دنبال شمارش کشورهایی نیست که به هر قیمتی در آن‌ها سفارتخانه داشته باشد، دو کشور اصلی که حامی جمهوری دمکراتیک کره هستند (چین و روسیه) با شمال و جنوب روابط دیپلماتیک دارند و پیونگ یانگ هم آن‌ها را توبیخ نکرده است.
رسانه‌های کره جنوبی مدام تصور می‌کردند که «تعداد سفارتخانه‌های خارجی کره شمالی از ابتدا تا پایان سال ۲۰۲۳ از ۵۳ به ۴۴ کاهش پیدا کرده است. و این نشان دهنده انزوای بیش‌تر پیونگ یانگ در جامعه جهانی است که تا حد زیادی به خاطر سرسختی‌اش در پیگیری تسلیحات هسته‌ای است.» با این حال، در هر مورد بسته شدن سفارت:
الف) قطع روابط دیپلماتیک نبود و
ب) همه به ابتکار پیونگ یانگ انجام شد تا خدمات دیپلماتیک خود را بهینه کند.
بله، سئول می‌تواند بگوید که پیروزی دیپلماتیکی کسب کرده است، اما زمان، تأثیر آن‌را نشان خواهد داد.