در ادامه محاصره شدید و خفه کننده‌ای که روسیه به خاطر جنگ در اکراین با آن روبه‌رو است، مسکو هر روز بیش از پیش به جمهوری اسلامی ایران به عنوان هم‌پیمانی که از ثبات و استقرار محکمی برخوردار است، اعتماد می‌کند. هم‌اکنون اکثریت هم‌پیمانان و دوستان سابق روسیه از کمک و همکاری با روسیه امتناع ورزیده و در این شرایط تنها ایران به مثابه ریه تنفسی اساسی در مقابله با انزوا و تحریم پیمان ناتو مطرح می‌باشد که تحریم‌های زمینی، دریایی و هوایی ظالمانه خود را علیه مسکو اعمال کرده است.
بعد از دو دهه که ایران، روسیه و هند در سال ۲۰۰۰، قرارداد گذرگاه نقل بین‌المللی شمال و جنوب را امضاء کردند، داریوش جمالی مدیر بندر مشترک ایرانی-روسی، سولیانکا در استراخان اوپلاست، (یکی از شهرهای روسیه وابسته به فدراسیون روسیه)، اعلام نمود که اولین محموله کالایی روسیه از طریق ایران و از این گذرگاه بین‌المللی به هند ارسال گردید.
این محموله کالایی (که در بندر سنت پترزبورگ بارگیری شده بود) مسیر متعددی را از سر گذرانید، که از بندر سولیانکا در استراخان شروع و سپس وارد دو بندر بندرعباس و چابهار گردیده و از بندر چاه بهار به سوی بندر «نهاوا شیوا» در هندوستان انتقال یافت. مطلب مهمی که باید گفته شود این است که بندر سولیانکا نقش اصلی را در طی این عملیات به عهده داشت و مهم‌تر این‌که این بندر در سال ۲۰۲۰، در میان پانزده بندر بر رودخانه ولگا، در جمهوری داغستان به عنوان اولین بندر شناخته شد. زمان انتقال این محموله در مجموع ۲۴ روز به طول انجامید و امید می‌رود که با به پایان رسیدن خط قطار سراسری ایران، این محموله‌ها سریع‌تر به مقصد برسند.
رابطه ایران با بندر سولیانکا چیست؟
رابطه تهران با کشورهای همسایه، قدیمی و دارای ابعاد و سطوح گوناگونی است. از حدود یک دهه گذشته «شرکت حمل‌ونقل ایران» ۵۳ درصد از سهام بندر سولیانکا در استراخان را خریداری کرده است. اهمیت این بندر برای ایران در اینجاست که این بندر می‌تواند بخشی اساسی از تجارت دریایی ایران را در دریای خزر تأمین کند. بخش دیگر و کوچک‌تر تجارت دریایی ایران در این منطقه از طریق بندر «محج قلعه»در داغستان تأمین میشود.
افزون بر همه این‌ها، بندر سولیانکا این امکان را نیز دارد که از طریق قطار به مسکو و سن پترزبورگ وصل شود و می‌تواند مورد استفاده بازرگانی ایران قرار بگیرد. هم‌چنین طریقه حمل و انتقال کالا از طریق استفاده از رودخانه ولگا نیز وجود دارد که به بیش از یازده شهر روسیه که در طول این رودخانه قرار دارند، مرتبط است.
باید گفت که غیر از مطالبی که در بالا شرح آن‌ها رفت، ایران یک کنسولگری عمومی و یک شعبه از «بانک میر» نیز برای فعالیت‌های عمومی در شهر استراخان دارد که در کنار دو شعبه دیگر این بانک در شهرهای مسکو و غازان، برای تسهیل معاملات مالی و بانکی میان ایران و روسیه فعالیت دارند.
بیش‌تر از همه این‌ها، باید گفت که در تاریخ ۲۵ اکتبر سال ۲۰۱۷، تهران «مرکز بازرگانی ایران» را در شهر استراخان افتتاح نمود. این مرکز بازرگانی بیش از دویست سال سابقه دارد که بعد از انقلاب اکتبر روسیه بسته شد که خوشبختانه دوباره افتتاح و به کار پرداخت. باید گفت که بسیاری شرکت‌های ایرانی در منطقه «لوتس» در استراخان به طور خصوصی سرمایه‌گذاری کرده و مشغول به کار هستند.
اهمیت حمل‌ونقل دریایی فعلی ایران برای روسیه در چیست؟
با شروع جنگ فعلی میان روسیه و پیمان ناتو در تاریخ ۲۴ فوریه و اقدام گسترده تحریم‌ها علیه روسیه، بندر سولیانکا در استراخان تبدیل به مهم‌ترین پل ارتباطی و عبور کالا میان ایران و روسیه گردید، به طوری‌که از طریق استراخان سه راه دیگر که مکمل رابطه عبور بین‌المللی شمال و جنوب روسیه به سوی ایران هستند، منشعب میشود. یکم این راه‌ها از طریق آسیای میانه، دوم در خلال دریای خزر و سومی از طریق جنوب قفقاز. از این نظر هنگامی‌که کشورهای غربی برای مقابله با جنگ روسیه در اکراین بر مسیر گذرگاه‌های روسیه به اروپا موانع ایجاد کرده تا روسیه را به شکست بکشانند، مسکو نیز در اقدامی پیشگیرانه به راه‌های سه گانه مذکور به شکلی گسترده روی آورد.
افزون بر این، در میان بنادر متعدد ایرانی که در ساحل دریای خزر قرار دارند، دو بندر «امیرآباد» و «انزلی» موقعیت محوری داشته و نقش پُر اهمیتی در عملیات حمل‌ونقل سریع کانتینرهای کالاهای روسی از سولیانکا در استراخان به سوی بنادر جنوبی ایران، از جمله بندرعباس دارند. هم‌چنین بندر چابهار نیز به مثابه حلقه وصل بسیار مهمی میان هند، ایران و روسیه بوده که همه این‌ها در چهارچوب «گذرگاهی بین شمال و جنوب» عمل می‌کنند.
برای تحقق یافتن این هدف استراتژیک، قراردادی سه جانبه به مدت سه سال میان استراخان در روسیه، منطقه بندر آزاد انزلی ایران در دریای خزر و منطقه تجارت آزاد صنعتی چابهار در خلیج عمان به امضاء رسید.
هند از شرکت در گذرگاه انتقال بین المللی شمال – جنوب، چه منافعی دارد؟
شرکت هند در گذرگاه بین‌المللی شمال و جنوب بسیار مهم است، زیرا این کشور از اعضای اصلی این برنامه بوده است. هند به همراهی با سه کشور دیگر قراردادی را برای توسعه دادن بندر استراتژیکی «چابهار» به عنوان نقطه عبور بسیار مهمی در «گذرگاه حمل‌ونقل بین‌المللی» از طریق افغانستان در تاریخ ۲۴ ماه می سال ۲۰۱۶ امضاء کرده است. از طرف دیگر هند با ایران نیز در برنامه توسعه خط قطار چابهار-زاهدان شرکت دارد. در سال ۲۰۱۶، نخست‌وزیر هندوستان «ناریندا مودی» ضمن سفر به ایران قرارداد مذکور را امضاء نمود. این قرارداد به هند امکان می‌دهد که ارتباط ترانزیتی خود را با مشهد و سرخس در شمال شرقی ایران و از آنجا به آسیای میانه از طریق بندر چابهار برقرار سازد. هم‌چنین هند امکان می‌یابد که به بندر انزلی در شمال ایران، یعنی جنوب دریای خزر نیز، دسترسی داشته باشد. امتیاز دیگر برای هند اینست که این ممر «بین‌المللی شمال و جنوب» به وی امکان می‌دهد تا با بندر بزرگ «نهاوا شیوا» در هند ارتباط برقرار کرده و کانتینرهای تجارتی خود را به بندر چابهار در خلیج عمان و از آنجا به بندر انزلی در ساحل جنوبی دریای خزر و بندرگاه‌های استراخان و سولیانکا انتقال دهد.
قابل ذکر است که راه ارتباطی بازرگانی فعلی میان هند و روسیه از طریق کانال سوئز انجام می‌گیرد. از این نظر استفاده هندوستان از «گذرگاه بین‌المللی شمال و جنوب» که در بالا شرح آن آمد، برای هند هم از نظر زمانی و مالی انتقال کالا بسیار مقرون به صرفه بوده و مخارج آن تقریبا به نصف تقلیل می‌یابد.
نتیجه‌گیری
جنگ و رودررویی روسیه در اکراین و موانع گوناگونی که آمریکا و ناتو برای عبور و مرور روسیه در بسیاری کشورها به وجود آوردند، باعث شد تا روسیه و ایران کوشش فراوانی به کار بگیرند تا «گذرگاه شمال – جنوب» از طریق ایران فعال شود و محاصره روسیه از سوی غرب و ناتو را با شکست روبه‌رو سازد.
با این حساب و حوادث پیش آمده امید می‌رود که روابط میان ایران و روسیه دچار تغییرات بی‌سابقه‌ای گردد و به درجه استراتژیکی که شامل بسیاری امور گوناگون۱ می‌گردد، ارتقاء یابد. نخستین اقدام بسیار مهم این مرحله قرارداد تاریخی مهمی است که میان شرکت گازپروم روسیه و شرکت ملی نفت ایران به امضاء رسید که قیمت این قرارداد ۴۰ ملیارد دلار است.
زیرنویس مترجم:
۱- یک پیروزی استراتژیکی و ژئوگرافیکی بزرگ برای ایران در منطقه: اخیراً ایران، روسیه و سوریه توافق کردند تا سیستم دفاعی ضدموشکی اس ۳۰۰ و اس ۴۰۰، روسیه را در سوریه مستقر سازند. شاهد بودیم که در ماه‌های گذشته اسرائیل حملات خود را علیه سوریه تشدید کرده بود و این ضربه سختی به سوریه و محور مقاومت به حساب می‌آمد. اکنون با وضعیت تازه اسرائیلی‌ها نمی‌توانند به سادگی سوریه را مورد هجوم قرار دهند. سوریه یکی از اعضای اصلی محور مقاومت و هم‌پیمان بسیار مهم و قابل اعتمادی برای ایران است. سوریه در جریان جنگ تحمیلی هشت ساله صدام و آمریکا علیه استقلال ایران، تنها کشورعربی بود که علی‌رغم زیان‌های فراوانی که برایش داشت ولی سرسختانه در کنار ایران ایستاد.