جهانی اما خشن: تجارتِ جهانیِ لجام‌گسیخته، فقر، جنگ

از آغاز دهه ٨۰ صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی برای مذاکره در مورد تمدید مهلت بدهکاری‌ها و تصویب ‏وام‌های جدید، کشورهای در حال رشد را با شرط اجرای برنامه‌های «ماکرواکونومیک در جهت ایجاد ثبات» و ‏همچنین «تطبیق ساختاری» زیر فشار قرار می‌دادند. این برنامه‌ها تاکنون صدها میلیون نفر را به ورطه فقر سوق ‏داده است. برخلاف روح قرارداد «برتون وود» که در سال ۱٩۴۴ به ایجاد صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی ‏منجر شد، این تطابق ساختاری نه تنها در جهت احیای رشد اقتصادی و تثبیت نرخ ارز عمل نمی‌کند، بلکه حتا تا ‏مقدار زیادی مسؤول بی‌ثباتی ارزهای ملی است و اقتصاد کشورهای درحال رشد را به نابودی می‌کشاند

در عرض بیست و پنج سال گذشته مسابقه‌ای بین کشورهای در حال توسعه وجود داشته است و اکنون ‏بازندگان این مسابقه مشخص هستند: کشورهایی که سیاست‌های نئولیبرالی را دنبال کردند نه تنها شرط‌بندی ‏را باختند، بلکه وقتی هم که به مرحله رشد رسیدند، اقشار بالا به طور نامتناسب منتفع شدند.‏

نئولیبرالیسم، ملغمه‌ای از افکار افراطی و بنیادگرا، که می‌گوید نظام بازار خود را تصحیح می‌کند، منابع را با ‏کارآیی «تخصیص» می‌دهد و به نفع «منافع عموم» عمل می‌کند؛ یا به عبارت دیگر همان بازار‌گرایی که زیربنای ‏تاچریسم، اقتصاد منتسب به ریگان و اقتصاد درب‌های باز را تشکیل می‌داد؛ یا آنچه را که اصطلاحاً «اجماع ‏واشنگتن» در راستای خصوصی‌سازی می‌نامند، اکنون پی‌آمدهای سهمگین  خود را در عرصه جهان به نمایش ‏گذارده است.‏

این مخلوط لفاظی تجارت آزاد و عدم دخالت دولت در اقتصاد، به ویژه برای کشورهای در حال توسعه  بسیار بد ‏بوده است. به این کشورها گفته شده بود که مثلاً در امر کشاورزی دخالت نکنند، و بدین وسیله کشاورزان آنان ‏در معرض رقابت‌های ویرانگر کشاورزان آمریکایی و اروپایی قرار گرفتند. کشاورزان کشورهای در حال توسعه ممکن ‏بود بتوانند با کشاورزان آمریکایی و اروپایی رقابت کنند، ولیکن با یارانه‌های کشاورزی اروپا و آمریکا قادر به رقابت ‏نبودند. تعجب ندارد که سرمایه‌گذاری کشاورزی در کشورهای رو به توسعه، رو به ضعف گذاشت، و فاصله در ‏مصرف مواد غذایی افزایش یافت.‏

نظام نئولیبرال بازارگرایان همواره یک مکتب سیاسی در خدمت منافع ویژه بوده است. این نظام هرگز بر پایه ‏تئوری‌های اقتصادی بنا نبوده است و اکنون باید آشکار باشد که بر پایه تجارب تاریخی هم بنا نبوده است. فرا ‏گرفتن این درس شاید تنها فایده از بحرانی باشد که اکنون بر سر اقتصاد جهانی سایه افکنده است.‏

برای مشخص‌تر کردن پی‌آمدهای اسفناک این نظام، به ویژه در کشورهای رو به توسعه و یا «جهان سوم»، ما ‏نمونه‌های مشخصی از کشورهای مختلف جهان را در زیر ارایه می‌کنیم.‏