هنگامی که آبِ تقریباً کل غزّه به خاطر راهبرد آگاهانه و عمدی اسرائیل مناسب شرب انسان نیست، می‌توان درک کرد چرا مردم فلسطین برای بقاء همچنان به مبارزه ادامه می‌دهند، گويی زندگی‌شان به آن بسته است؛ آری، مسأله بودن یا نبودن است.

یکی از اعضای خونه با حالتی آمیخته از هیجان و دلهره میگه «آب برگشت»، این اتفاق اغلب آخر شب رخ میده. با اعلام برگشتن آب کل خانواده دوان دوان میرن تا هر ظرفی دستشان رسید پر کنند، بشکه، قوتی یا بطری. اغلب اوقات آب چند دقیقه بیش‌تر وصل نیست، ما می‌مونیم و حس شکست جمعی، و نگران احتمال بقاء و زنده مانی.

این وضع زندگی ما زیر اشغال نظامی اسرائیل در غزه بود. تاکتیک گروگانگیری آب علیه فلسطینی‌ها و استفاده از آن به عنوان صدقه از جانب اسرائیل طی اولین انتفاضه یا قیام فلسطین چنان گسترده بود که مانع رسیدن ذخیره آب به اردوگاه‌های پناهندگان، روستاها و شهرها یا کل مناطق می‌شد. این نخستين اقدام برای از پای درآوردن جماعت عصیانگر فلسطین بود. این عمل اغلب مقدمه یورش نظامی، بازداشت و حبس‌های همگانی، و خشونت‌های مرگبار بود؛ اما تقریباً همیشه با قطع ذخاير آب فلسطینی‌ها شروع می‌شد.

جنگ آب اسرائیل علیه فلسطینی‌ها از آن روزهای اولیه تغییر کرده است، به ویژه این‌که بحران اقليمی، نیاز اسرائیل به تدارک برای روزهای سخت و ناخوشایند احتمالی آینده شتاب گرفت. البته، اکثراً فلسطینی‌های تحت رژیم اشغالگر هزینه آن‌را می‌پردازند. در کرانۀ باختری، دولت اسرائیل به غصب منابع آبی فلسطینی‌ها از مناطق اصلی آبخیز ادامه می‌دهد- هم سفره‌های کوهستانی آب و هم سفره‌های ساحلی. شرکت مِکوروت (Mekorot)، شرکت اصلی آب اسرائیل، به شکل کلافه کننده‌ای، آبِ به سرقت برده از فلسطینی‌ها را به روستاها و شهرهای فلسطینی، به ویژه در منطقه شمال ساحل غربی به قیمت‌های گزاف می‌فروشد.

جدا از سودجويی مدام از سرقت آب، اسرائیل از آب مانند وسیله‌ای برای مجازات جمعی مردم در کرانه غربی استفاده می‌کند، ضمن این‌که غالباً فلسطینی‌ها، به خصوص ساکنین منطقۀ (C) را از حق کندن چاه محروم می‌کنند تا آب را در انحصار خود نگه دارد.

طبق نظر عفو بین‌الملل، فلسطینی‌های منطقه اشغالی کرانه غربی به طور متوسط هر نفر روزانه ۷۳ لیتر آب مصرف می‌کنند. این را با مصرف یک شهروند اسرائیل مقایسه کنید که به طور متوسط حدود ۲۴۰ لیتر در روز مصرف دارد، حتی از این بدتر این‌که هر یک از ساکنین یهودی غیرقانونی شهرک‌نشین اسرائیل (فلسطین اشغالی)، روزانه بیش از ۳۰۰ لیتر آب مصرف می‌کنند. سهم مصرف آب فلسطینی‌ها نه تنها بسیار پايین‌تر از ميانگين مصرف اسرائیلی‌هاست، بلکه از حداقل روزانه سرانه تعیین شده از سوی سازمان بهداشت جهانی نیز کم‌تر است.

با وجود شرایط مشکل موجود در کرانه باختری، فاجعه انسانی هم‌اکنون در غزه در جریان است. مراجع مسؤول ناظر بر کیفیت آب و محیط زیست غزه، به مناسبت روز جهانی آب در ۲۲ مارس، هشتار دادند که اگر کیفیت منابع آب غزه به همین منوال خطرناک تقلیل یابد، غزه با «بحران عظیمی» روبه‌رو خواهد بود. «مأذن البنّا» به خبرنگاران گفت که ۹۸ درصد منابع آب غزه برای مصرف انسان مناسب نیست.

پی‌آمدهای این آمار هولناک برای مردم فلسطین و در واقع جامعه بین‌المللی نیز شناخته شده است. در اکتبر گذشته «محمد شهادا»، ناظر حقوق بشر (Euro-Med Monitor) در چهل‌وهشتمین جلسۀ شورای حقوق بشر سازمان ملل گفت که حدود یک چهارم تمام بیماری‌ها در غزه ناشی از آلودگی آب است و تخمین زده می‌شود که دوازده درصد از مرگ‌ومیر در میان کودکان غزه «مربوط به عفونت‌های روده‌ای مرتبط با آب آلوده است.»

اما غزه چگونه به اين نقطه رسید؟
در ۲۵ ماه مه، چهار روز پس از پایان آخرین جنگ علیه غزه، سازمان خیریه آکسفم Oxfam اعلام کرد که ۴۰۰.۰۰۰ نفر مردم تحت محاصره غزه هیچ‌گونه دسترسی به ذخاير عادی آب ندارند. علت آن اینست که کارزارهای نظامی اسرائیل همیشه با هدف قرار دادن شبکه برق فلسطین، خدمات آب و دیگر تأسیسات خدمات عمومی شروع می‌شود. طبق گزارش آکسفم «۱۱ روز بمباران ... به شدت بر سه کارخانه اصلی آب شیرین کُن در غزه صدمه زده است.»

مهم است به یاد داشته باشیم که بحران آب در غزه سال‌هاست که ادامه دارد و هر جنبه‌ای از این بحران طولانی و ادامه‌دار به اسرائیل ارتباط دارد. با زیرساخت‌های آسیب‌دیده و ناتوان، بخش عمده‌ای از آب غزه حاوی سطح بالايی از شوری خطرناک، یا فوق‌العاده آلوده به فاضلاب و دیگر آلاینده‌ها می‌شود.

حتی قبل از نقل و انتقال نیروهای اسرائیل از غزه در سال ۲۰۰۵ و تحمیل محاصره به جمعیت نوار غزه از زمین، دریا و آسمان، نوار غزه در بحران آب به سر می‌بُرد. مناطق آبخیز ساحلی غزه کاملاً تحت کنترل نیروهای نظامی اسرائیل بود که آب‌های با کیفت شرب را به چند هزار شهرک‌نشین یهودی اختصاص داد، در حالی‌که گاه و بی‌گاه آبِ بسیار شور را به سوی جمعیت آنروزی ۱.۵ میلیونی فلسطینی‌های (غزه) روانه می‌کرد، با اين پيش‌شرط که (آن زمان) فلسطینی‌ها به هیچ‌وجه در برابر اشغالگری اسرائیل اعتراض یا مقاومت نکردند.

نزدیک به ۱۷ سال بعد، جمعیت غزه به ۲.۱ میلیون افزایش یافت و سفره‌های آب در غزه در وضعیت وخیم‌تری قرار گرفت. به گزارش یونیسف، صندوق کودکان سازمان ملل: «سفره‌های آب در غزه به دلیل «استخراج بیش از حد در حال تقلیل است، زیرا مردم چاره دیگری ندارند.»

یونیسف می‌افزاید: «بدتر این‌که، آلودگی و نفوذ آب دریا به این معناست که تنها ۴ درصد سفره‌های آب قابل نوشیدن است، بقیه آب‌ها باید تصفیه و نمک‌زدايی شوند تا آشامیدنی بشوند.» به عبارت دیگر، مشکل غزه عدم دسترسی به ذخاير آب شيرين، به اين دليل که آن‌ها اصلاً وجود خارجی ندارند یا به سرعت در حال کاهش اند، نيست، بلکه فقدان تکنولوژی و فقدان سوختی است که به فلسطینی‌های غزه اجازه دهد آب موجود را قابل شرب سازند. و حتی این هم راه‌حل درازمدت نیست.

اسرائیل نهایت تلاش خود را می‌کند تا تمام راه‌های برون‌رفت از این بحران دايمی را سد کند. فزون بر این، به نظر می‌رسد اسرائیل تنها روی وخیم‌تر کردن اوضاع و به خطر انداختن بقای فلسطینی‌ها تمرکز کرده است. برای نمونه سال گذشته، اسرائیل با باز کردن دریچه سدهای جنوبی که برای جمع‌آوری آب باران ساخته شده اند، و به راه انداختن سیل عمدی، هزاران هکتار از زمین‌های زراعی را تخریب کرد. به همین دلیل فلسطینی‌ها اسرائیل را به خاطر ایجاد سیل‌های عمدی متهم کردند. این تقریباً به یک مراسم سالانه تبدیل شده است تا مناطق زراعی غزه، یعنی ستون اصلی بقای فلسطینی‌های تحت محاصرۀ تنگ اسرائیل را ویران کنند.

جامعه بین‌المللی اغلب به هنگام جنگ به موضوع غزه توجه می‌نماید، حتی آن زمان هم، غالباً با نگاهی منفی به این مسأله می‌پردازد و فلسطینی‌ها را معمولاً تحریک کنندۀ جنگ‌های ظاهراً تدافعی اسرائیل معرفی و متهم می‌کند. واقعیت این است که حتی وقتی لشکرکشی‌های اسرائیل پایان می‌یابد، تل آویو به جنگ خود علیه ساکنین کرانه ادامه می‌دهد.

اگرچه اسرائیل از جهت نظامی قدرتمند است، اما مدعی است که با يک «تهدید وجودی» در خاورمیانه مواجه است. ولی در حقيقت، این موجودیت فلسطین است که تحت خطر واقعی قرار گرفته است. وقتی تقریباً همه آب غزه به دلیل استراتژی آگاهانه اسرائیل برای مصرف انسان مناسب نیست، می‌توان درک کرد چرا فلسطینی‌ها همچنان به مقاومت ادامه می‌دهند، گويی زندگی‌شان به آن بسته است؛ آری، موضوع بودن یا نبودن است.

*‫******‬

دکتر رمزی برعود روزنامه‌نگار و سردبیر (The Palestine Chronicle) رویدادنامه فلسطین و نویسنده ۵ جلد کتاب است. وی از پیش‌کسوتان محقق غیر مقیم در مرکز اسلام و مسايل جهان در دانشگاه زعیم استانبول است. تارنگاشت وی عبارتست از: www.ramzybaroud.net

* انتخاب عنوان از «تارنگاشت عدالت» است.