انتخاب فقیه مسلمان شیعه ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور جدید ایران در جهان عرب خبرساز نشد. در کشورهای آنها ، مشکلات سیاسی و اقتصادی دستور کار را تعیین می کند. از طرف دیگر برخی ها در غرب نسبت به بدتر شدن اوضاع در منطقه هشدار می دهند.
در یمن جنگ و فقر غیر قابل تصوری وجود دارد. امارات متحده عربی با بیماری همه گیر کورونا دست و پنجه نرم می کند. عراق دوباره درگیر جنگ قدرت داخلی است. ترکیه برای “از بین بردن” حزب کارگران کرد پ.ک.ک به شمال عراق حمله کرده است. سوریه در یک بحران اقتصادی گسترده به سر می برد که به دلیل تحریم های اتحادیه اروپا و ایالات متحده و پیامدهای جنگ هر روز بدتر می شود. بخشهایی از سوریه در دست ترکیه و اتحاد ضد داعش به رهبری آمریکا است. اردن تازه یک شورش در کاخ سلطنتی را پشت سر گذاشته است ، عربستان سعودی خود را برای وارث تاج و تخت آماده می کند ، لبنان با هرج و مرج سیاسی و اقتصادی روبه روست و فلسطینی ها همچنان با تحریکات نیروهای مسلح اسرائیل روبرو می‌شوند. میلیون ها نفر در اردوگاه های آوارگان کشورهای خود یا کشورهای همسایه زندگی می کنند و هیچ چشم اندازی بازگشت به خانه و کاشانه خود ندارند. بیکاری در منطقه زیاد است ؛ کسانی که می توانند کشور خود را ترک می‌کنند تا در سایر مناطق جهان به جستجوی کار بپردازند.
حتی اگر احتمالاً در آینده لحن خشن تری در تهران حاکم شود ، به سختی می توان تصور کرد که در سیاست‌های ایران برای منطقه تغییراتی پدید خواهد آمد. ایران حوزه های مورد علاقه خود را حفظ خواهد کرد. این جمهوری اسلامی است و خواهد ماند که – مانند همه کشورهای منطقه – باید بر مشکلات جدی اقتصادی خود غلبه کند. از زمانی که محمد بن سلمان ، ولیعهد سعودی تصمیم گرفت با ایران وارد گفتگو شود ، این منطقه به تشنج‌زداییی بین دو قدرت منطقه ای امید بسته است.
قدرت سیاسی ایران فقط مشروط در دفتر ریاست جمهوری متمرکز شده است ، قدرت اصلی در دست رهبر مذهبی آیت الله علی خامنه ای است. سپاه پاسداران، خصوصاً در مورد سیاست خارجی منطقه از قدرت و نفوذ خاص خود برخوردار است. هدف اصلی آنها بیرون راندن نیروهای آمریکایی از منطقه خلیج فارس است. ایالات متحده در واقع آماده می شود تا حضور نظامی خود را در خاورمیانه کاهش دهد تا نیروهای خود را به سمت شرق و به سمت چین منتقل کند.
حوزه مورد علاقه ایران
از زمان حمله غیر قانونی پیمانِ تحت رهبری آمریکا به عراق ، در سال ۲۰۰۳ ، ایران توانسته است مناطق مورد علاقه خود را در منطقه گسترش دهد. روسیه از ایران به عنوان یکی از مهمترین شرکای خود در جنگ سوریه نام برده و در حال گسترش روابط اقتصادی و نظامی با تهران است. روابط دیرینه ایران و چین اخیراً با یک توافقنامه اقتصادی دوجانبه ۲۵ ساله به ارزش حدود ۴۰۰ میلیارد دلار بیشتر تقویت شد. ایران حداقل تحت فشار غرب و دهه ها تحریم آمریکا ، شعار اصلی خود یعنی “نه شرقی و نه غربی” را رها کرده و به سمت شرق روی می آورد. همه اینها با تأیید رهبر معظم انقلاب ، علی خامنه ای انجام می شود و بعید است که رئیس جمهور جدید ابراهیم رئیسی بتواند از آن روی برگرداند. برای رئیسی، روحانی جزمگرا دفتر ریاست جمهوری می تواند فقط یک مرحله میانی تا جانشینی علی خامنه ای باشد، اگر روزی او از دنیا برود.
با توجه به مشکلات سیاسی داخلی و بیش از همه اقتصادی ، ایران علاقه ای به تشدید بیشتر وضعیت در خاورمیانه ندارد. این کشور از سال ۲۰۱۸ سیاست صلح فشرده ای را در منطقه دنبال می کند. اگر کشورهای منطقه از طریق مذاکره در مورد امنیت و همکاری و توافق نامه های اقتصادی و امنیتی دوجانبه و منطقه ای ، منافع مختلف خود را متعادل کنند ، این منطقه آینده ای بهتر و بالاتر از همه صلح آمیزتر خواهد داشت. ولی از پایان جنگ جهانی اول به بعد جلوی این امر گرفته شده است زیرا ایالات متحده آمریکا و شرکای آن در اروپا و همچنین اسرائیل مدعی کنترل این منطقه از نظر استراتژیک و منابع مهم هستند.
نگاه “جهان” به منطقه
رسانه های متعددی به درستی در ستونها ، بخشهای نظرات یا تحلیلها این سوال را مطرح می کنند که انتخاب روحانی ابراهیم رئیسی برای “جهان” به چه معناست و منظورشان از “جهان” ایالات متحده آمریکا و شرکای آن درک می شود و همین‌طور اسرائیل نیز هست که به عنوان “چکش” غرب در منطقه عمل می کند.
اتحاد کشورهای غربی و اسرائیل به خاطر منافع خود و تهدیدهای آنان در داخل و علیه ایران همین‌طور باعث ایجاد آشوب و تنش در کشورهای عرب همسایه در منطقه خلیج فارس می شود. این امر تاکنون منجر به جنگها و درگیری های مسلحانه متعددی شده است. این منطقه به دلیل تنگه هرمز و باب المنداب ، دسترسی به دریای سرخ و کانال سوئز برای اتحاد غربی به رهبری آمریکا مهم است. جنگ های یمن ، لیبی ، عراق و اخیراً سوریه باعث بی ثباتی کل منطقه عربی شده است. فراموش نکنیم که درگیری مسلحانه مداوم بین نیروهای مسلح اسرائیل و سازمانهای فلسطینی مانند حماس و جهاد اسلامی ادامه دارد. علاوه بر این ، اسرائیل سرسختانه از پذیرفتن حق فلسطینی ها برای حاکمیت بر سرزمین و کشور خود سرباز می زند.
تهدیدهای جدید اسرائیل
اسرائیل از طرف همه قدرتهای بزرگ دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد، یعنیاز ایالات متحده گرفته تا انگلیس ، فرانسه ، روسیه و چین، که همین‌طور به عنوان “P5” شناخته می شوند، پشتیبانی می شود. حمایت از اسرائیل به مراتب فراتر از گروه P5 می رود ، که اول از همه باید از آلمان نام برد ، که منافع ملی آلمان را با حق وجود اسرائیل پیوند نزدیک می دهد. حقوق فلسطینی ها که در قطعنامه های متعدد سازمان ملل و تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل متحد گنجانده شده است ، توسط کلیه اختیارات وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد حداقل مورد حمایت لفظی قرار دارد. از نظر نظامی ، ایران از گروههای مسلح حماس و جهاد اسلامی حمایت می‌کند.
اسرائیل بلافاصله پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران تهدیدهای جدیدی علیه این کشور اعلام کرد. از جمله در (نسخه آنلاین روزنامه اسرائیلی (Yedioht Ahronot). ، Ynet News گفته شد، که ابراهیم رئیسی احتمالاً “دیدگاههای تند” رهبر معظم انقلاب در ایران ، آیت الله علی خامنه ای را دنبال خواهد کرد، این مهم بیش از همه در مورد توافق هسته ای صدق می‌کند که ممکن است پس از روی کار آمدن رئیسی (آگوست ۲۰۲۱) دوباره لازم الاجرا شود. احتمالاً تا آن زمان ، ایران به غنی سازی اورانیوم ادامه خواهد داد. به نقل از یک منبع اسرائیلی که نامش ذکر نشده است ، “چاره ای جز تهیه برنامه های حمله به برنامه هسته ای ایران وجود ندارد”. بنابرگزارش روزنامه تایمز اسرائیل وزیر دفاع “بنی گانتز “گفته که “همه گزینه ها روی میز است“.
نخست وزیر جدید اسرائیل ، “نفتالی بنت” گفت که “رژیم جلادان وحشی هرگز نباید سلاح های کشتار جمعی در اختیار داشته باشد”. “محافظه کار افراطی” که به عنوان رئیس جمهور آینده ایران انتخاب شده ، “زنگ بیداری” برای قدرتهای جهانی است تا شخصیت واقعی “رژیم در تهران” را درک کنند. توافق هسته ای اجازه ندارد دوباره به اجرا در آید.
ایران به عنوان دشمن …
بسیاری از رسانه های انگلیسی زبان در کشورهای عربی خلیج فارس – از جمله العربیه ، عرب نیوز ، الجزیره – تحلیل ها و نظرات روزنامه نگاران یا کارشناسان منطقه ای از اندیشکده های ایالات متحده آمریکا ، انگلیس ، فرانسه و آلمان را منتشر کردند. آنها براین نظرند که رئیس جمهور رئیسی ، اوضاع منطقه را وخیم تر خواهد کرد ، شبه نظامیان ایرانی و خارجی را مسلح کرده و کشورهای عربی را بی ثبات خواهد نمود و به نظر آنها در داخل کشور ، مردم ایران با عدم شرکت بالای خود در انتخابات مخالفت خود را نشان دادند و رهبری مذهبی بیشتر منزوی شد.
اساساً ، این رسانه ها دیدگاه متحدان غربی کشورهای عربی خلیج فارس را منعکس می کنند و در مورد احیای توافق هسته ای و لغو تحریم های مربوط به آن هشدار می دهند و معتقدند این باعث تقویت رئیسی و “تندروها” خواهد شد. در هر صورت ، شرکای مذاکره کننده بین المللی برای توافق هسته ای با ایران باید اطمینان حاصل کنند که برنامه موشکی ایران نیز قابل مذاکره است که البته ایران قاطعانه این درخواست را رد می کند.
در همین حال ، مسابقه هسته ای در جریان است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی اکنون تأسیسات هسته ای را خودشان با کمک آمریکا و کره جنوبی برنامه ریزی کرده و یا ساخته اند. اولین نیروگاه هسته ای در امارات در سال ۲۰۲۰ به شبکه وصل شد.
… یا به عنوان یک بازیگر سیاسی
جدا از عناوین رسانه ها، سیاست واقعی به شکل دیگری است. امارات متحده عربی به طور منظم در کنار قطر در تماس سیاسی منظم با ایران است. عربستان سعودی از ابتدای سال ۲۰۲۱ با ایران گفتگوهایی انجام داده است که در بغداد برگزار می شود. در سوریه نیز کشورهای حاشیه خلیج فارس – به استثنای قطر – با رئیس جمهور بشار اسد ، متحد ایران ، در حال نزدیک شدن به یکدیگر هستند. سفارتخانه ها بازگشایی می شوند ، وعده کمک برای بازسازی داده می شود – سوریه می تواند به زودی به عنوان عضوی رسمی مجدداً به اتحادیه عرب بازگردد.
امارات و عربستان سعودی می‌دانند که نمی توانند از دمشق خواستار اخراج ایران از سوریه شوند. هدف، دستیابی به توازن منافع است که می تواند توسط روسیه میسر گردد. دولت آمریکا همچنین به عربستان سعودی و امارات سیگنال داده است که تقابل های منطقه ای را متوقف سازد و یا حداقل به حالت تعلیق درآورد. ایالات متحده آمریکا در حال حاضر خود را روی جبهه جدید علیه چین متمرکز کرده و لذا قصد دارد نیروهای خود را از خاورمیانه خارج کند.
روابط نزدیک کشورهای حاشیه خلیج فارس با دمشق نیز به کشورگشایی ترکیه مربوط می شود ، که نه تنها در سوریه ، بلکه در شمال عراق و لبنان نیز قابل مشاهده است. کشورهای عربی خلیج فارس می خواهند جلوی حمله آنکارا به خاک عرب ها را بگیرند. این امر در واقع در ارتباط با اخوان المسلمین قرار دارد، که توسط آنکارا پشتیبانی می شوند. اخوان مسلمین در بیشتر کشورهای عربی – به جز در قطر – به عنوان یک تهدید سیاسی داخلی تلقی می شوند و فعالیت آنها ممنوع است.
سیاست نزدیکی البته منوط به شرایطی است که تاکنون به طور آشکار مورد بحث قرار نگرفته است. ایران اگر منافعش حفظ گردد می تواند امتیازاتی در اختیار حریف قرار دهد. تحریم ها باید پس گرفته شود ، سایه جنگ آمریکا و اسرائیل علیه ایران از بین برود و تهدیدها در خلیج فارس متوقف شود. اولین گام ها – همچنین با میانجیگری ایالات متحده آمریکا – در یمن در حال ظهور است. به نظر می رسد امارات و عربستان سعودی تحت شرایط مشخصی برای خاتمه جنگ علیه حوثی ها آماده باشند.
اروپا در لبنان
احتمالاً تصادفی نبود که رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا “ژوزپ بورل” فردای انتخابات ریاست جمهوری ایران وارد بیروت شد. بروکسل می خواهد در برابر ایران ، روسیه و چین حضور غرب در لبنان را نشان دهد. بورل از فوروم دیپلماتیک در آنتالیا آمده بود ، که یک روز قبل در آنجا با محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران ملاقات کرده بود.
بورل برای خبرنگاران در بیروت روشن کرد که لبنان “همسایه و یک شریک نزدیک و دراز مدت اتحادیه اروپا” است. اتحادیه اروپا آماده حمایت از مردم لبنان است اما “بسیار نگران شخصیت های سیاسی” این کشور است.
به گفته بورل ، فقط در سال ۲۰۲۰ ، اتحادیه اروپا با ۳۳۳ میلیون یورو ، یعنی “تقریباً یک میلیون یورو در روز” از لبنان حمایت کرده است. برای راه اندازی مکانیسم های پشتیبانی اتحادیه اروپا از لبنان ، باید انسداد داخلی لبنان، توسط نخبگان سیاسی، پایان یابد و “اصلاحات لازم” آغاز شود. همین که صندوق بین المللی پول برنامه خود را برای لبنان آماده کرد ، اتحادیه اروپا آن را با توافق نامه های تجاری ، برنامه های سرمایه گذاری خرد و تامین وام تکمیل خواهد کرد. بورل تهدید کرد که در غیر این صورت ، مسئول سیاسی باید منتظر تحریم های اتحادیه اروپا باشد.
کمک های امدادی برای نیروهای مسلح لبنان
پیش از سفر بورل ، ۲۰ کشور تعهد کرده بودند که برای حمایت از ارتش لبنان تجهیزات امدادی و دارو در اختیار لبنان قرار خواهند داد. به دعوت فرانسه ، ایالات متحده آمریکا ، روسیه ، چین ، اروپا و برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس موافقت کردند که به ارتش “رنج دیده و گرسنه” لبنان کمک های بشردوستانه ارایه کنند. این کمک ها حداقل پاسخی به سقوط قریب الوقوع نهادهای دولتی در لبنان می‌باشد.
موسسه تحقیقاتی سوئیس Insecurity Insight نوشت: انسدادمداوم راه ها می تواند منجر به شورش گرسنگان در لبنان شود. نیروهای مسلح باید برای مقابله با آن آماده باشند. در سند داخلی سازمان ملل که اخیراً (۱۷ ژوئن ۲۰۲۱) انتشار یافت ، از کارمندان سازمان ملل خواسته شد که مایحتاج اولیه خود را حداقل برای دو هفته کنار بگذارند.
کشورهای اتحادیه اروپا و قدرت های جهانی نگرانند که کنترل و ارتباط خود در لبنان را از دست بدهند. از زمان پایان جنگ داخلی ، ارتش لبنان بازتاب مهمی از جامعه بوده است. با این حال تحویل تجهیزات امدادی به سربازان اقدامی تحقیرآمیز است ، زیرا پیمان غربی خواستار قدرتمند شدن واقعی ارتش لبنان نیست و این ارتش حتی از سیستم های تسلیحاتی مانند دفاع هوایی برای دفاع از خود در برابر تحریکات مداوم نیروهای مسلح اسرائیلی در دریا ، زمین و هوا برخوردار نیست.
بحران گسترده اقتصادی می تواند تعداد بیشتری از لبنانی ها را مجبور به ترک کشور کند. نیروهای انتظامی و پلیس و همچنین ارتش می توانند پست های خود را ترک کنند و دست به فرار زنند. اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا می خواهند از نفوذ بیشتر حزب الله جلوگیری کنند ولی این حزب الله است که بارها و بارها از گروه های متخاصم و مخالف خواسته که فوراً دولت تشکیل دهند. ظاهراً حضور بورل همچنین تضمینی برای نهاد های غیردولتی و سازمان ملل برای اطمینان از ادامه کار خود در لبنان ، که بروکسل میلیون ها یورو در آن سرمایه گذاری کرده است ، بود.
لبنان تنها یکی از درگیری های فراوان منطقه ای است که می تواند در هر زمان به یک رویارویی مسلحانه آشکار تبدیل شود. بدون گفتگو با ایران و دیگر بازیگران منطقه ای ، نه ثبات بین اسرائیل و فلسطینی ها و نه در لبنان ، سوریه ، یمن یا عراق و منطقه جنگی خلیج فارس وجود خواهد داشت. کشورهای عربی به این نتیجه رسیده‌اند که تنها در همکاری با ایران می توانند ثبات و رشد اقتصادی منطقه را تأمین کنند.