معرفی کتاب

شعرِ امروزِ ایران و مسائلِ آن

گفت‌وگوی سیاوش کسرایی و احسان طبری

و چند پِی‌افزوده‌ (مشاعرۀ دو شاعر و چند مقالۀ نظری به خامۀ طبری...)

گردآورندگان:  اُمید سحر، هاتف رحمانی، بهروز مطلّب‌زاده
ویرایش: اُمید
ویراستِ نخست: بهمن ۱۴۰۱

در گرامی‌داشتِ خجسته زادروزِ طبری (۱۹ بهمن) و کسرایی (۵ اسفند)

کلامی چند از گردآورندگانِ مجموعه:
دوستی می‌گفت: «پرداختن به آثارِ عتیقه و وقت را صرفِ بالاوُپایین کردن آن، دردی از دردهای امروز را درمان نمی‌کند.» این دوست، البتّه در بسیاری از مواردِ هنر و ادبِ این مرزوُبوم انسانِ صاحب‌نظری است و در ضمن چشم وُ دلی هم به تحوّلاتِ روزمرّۀ زندگی در کفِ جامعه دارد و در عین‌حال، ارادتی هم به طبری و کسرایی نشان می‌دهد. گفته‌های او پرسش‌های مختلفی را پیشِ چشمِ ما مطرح کرد: آیا پرداختن به هنرِ گذشته، کندوکاو در میان «عتیقه»هاست؟ آیا دردهای امروز از دردهای گذشته جدا و جزیره‌ای مستقل را تشکیل می‌دهند؟ جایگاهِ فرهنگ و به ویژه فرهنگِ ترقّی‌خواهی که هر لحظه‌اش دغدغۀ روندِ کار و پیکارِ روزمرّۀ زحمتکشان این جامعه و جهان است، کجاست؟ نقشِ گذشتگان در این فرهنگ چیست؟ و ...

به نظرِ ما، فرهنگ، و به ویژه فرهنگِ ترقّی‌خواه، پایه‌هایش را روی خِشت‌هایی بنا کرده که در طیّ حدّاقل ۱۵۰سالِ گذشته از سوی تولیدکنندگانِ آثارِ مترقّی و مردمی ساخته شده است. همۀ نیروهای ضدّ مردمی، تلاشِ همواره‌شان این بوده است که با گُسیختنِ رابطۀ بینِ این سازندگانِ خِشت‌ها و آدمیانِ امروز به یک گُسستِ همیشگی در فرهنگِ مترقّی دست یابند. آن‌چه در گذشته تولید و عرضه شده است، بخشی از ستون فقراتِ همان چیزی است که ما امروز در همۀ ابعاد روی آن تکیه کرده ایم. تعبیر به «عتیقه‌کاوی» در بررسیِ این آثار و تولیدکنندگانِ آن، اگر نه آگاهانه، حدّاقل به ‌صورت ناآگاهانه یاری به همان تلاشِ ضدّ ِفرهنگی در چند پاره کردن و ازهم ‌گُسیختنِ فرهنگِ مترقّی جامعۀ امروزِ ماست.

احسان طبری و سیاوش کسرایی در فضای پَسا انقلاب این ضرورت را حسّ می‌کرده اند که برای تداومِ هنر و ادبیّاتی که از بندهای دیکتاتوریِ ستم‌شاهی رها شده بود، چشم‌اندازهایی را مطرح و توجّهِ پی‌جویان را به این چشم‌اندازها جلب نمایند. گفت‌و‌گوی دو انسانی که صلاحیّتِ مباحثۀ علمی را در مقولۀ شعر و ادبیّات و فرهنگ و هنر داشتند، عملاً گشودنِ راهی در پیشِ روی جوانانی بود که بیش‌تر از سرِ عاطفه به ادبیّات و شعر می‌پرداختند. توجّه دادن به این امر بود که «جزیره» نیستند، بل دریایی هستند که باید در طولِ تاریخی پیوسته ابعاد و حجمِ حضورِ خود را به بررسی بنشینند. آن‌ها از راه‌های مختلفی که در سطحِ جهان و ایران پیموده شده و کمبودها و توانمندی‌های آن سخن گفته اند.

گفت‌وگو رو به آینده دارد، امّا تلاشِ عمده‌اش را بر واکاویِ گذشته و کارِ گذشتگان هِشته است. در گفت‌وگو دیالکتیکِ تاریخیِ بررسی و کشف حاکم است و خواننده را با افق‌های جدیدی رودررو می‌کند. امری که امروزه پس از چهار دهه سانسور و سرکوبِ فرهنگی بی‌امان، جای خالیِ آن به شدّت احساس می‌شود.

«نقد و بررسی» بنیانِ این گفت‌وگوهاست. مهمّ‌ترین امر در این گفت‌و‌گو احساسِ ضرورتی است که هر دو شاعر شرکت‌کننده در بحث برای طرحِ موضوع‌ها احساس می‌کنند. مسؤولیّتِ عظیمی در این گفت‌وگوها موج می‌زند. نقشِ آزادی را در بیان به عالی‌ترین شکل تبیین می‌کند و از عدمِ اطاعتِ هنر و ادبیّات از دستورها به روشنی سخن می‌راند.
بازانتشارِ این آثار از دو جنبه برای ما اهمّیت دارد: ۱- ادایِ دینی است به تاریخِ پُرفرازوُنشیبِ فرهنگ این جامعۀ هماره دیکتاتورزده و دچارِ گُسست‌های تاریخی. ۲- ادایِ دین به دو اندیشمندی است که در طول عمر پرثمرِ خود در بالاترین حدِّ توانِ خود به پُرباری ادبیّاتِ مترقی و مردمی ایران یاری رسانده اند. در واقع این گفت‌وگوها، تبادل‌نظرِ غول‌هایی است که ممکن است انتشارِ امروز آن به مذاقِ کوتوله‌ها خوش نیاید.

*****

در بخشِ نخست از مجموعۀ پیشِ‌ رو، متنِ گفت‌وگوی سیاوش کسرایی و احسان طبری دربارۀ شعرِ امروزِ ایران را در قالبِ پرسش‌وپاسخ می‌خوانیم که در سه نوبت در طیّ سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ انجام گرفته است. در این نشست‌ها «دو شاعر به گفت‌وگو می‌نشینند. مسايل را سیاوش کسرایی ن ‌تنها مطرح می‌سازد، بل‌که پاسخِ خود را نیز بر آن مزید می‌کند و احسان طبری نظراتِ خود را در زمینه‌های مطرح‌شده بیان می‌دارد. گفت‌وگویی بدونِ سیر و سفرهای محقّقانه و روشن‌فکرانه.»

در بخشِ دوم از این مجموعه، ابتدا «مشاعرۀ دو شاعر» را داریم. قطعه شعری که کسرایی پس از اوّلین دیدارش با احسان طبری در آبان ۱۳۵۹ تحتِ عنوان «اخوانیّه» برای او سُروده و پاسخِ مِهرآمیزِ طبری؛ اشعاری حاکی از عاطفه و ارادت و رفاقتِ هنری این دو غولِ ادبی.

در ادامه نیز تعداد ۹ مقاله در بابِ «شعر و شاعری»، «نقد و تفسیرِ هنری» و «تئوری یا بوطیقای شعرِ» به خامه و از نظرگاهِ احسان طبری که پیش‌تر در آثار و کتاب‌ها و یا نشریاتِ ادبی نظیر «دنیا» و «ارژنگ» و غیره انتشار یافته و اینک به مناسبت زادروز خجستۀ این دو انسانِ فرزانه گردآوری شده و در دسترسِ علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.

گردآورندگان
اُمید سحر، هاتف رحمانی، بهروز مطلّب‌زاده
بهمن ۱۴۰۱